Pijpelijntjes

jacob israël de haan

het in die 'regenPijp' voortdurend pijpestelen regent, wat toch zeker niet zo is. Men kan stellen dat het boek op een zeer regenachtige herfstdag van 1902 begint en dan met een tijdsverloop dwars door de seizoenen in de lente van 1904 eindigt; in die tijd zijn er heus wel zonnige dagen geweest, de jongens gaan zelfs een keertje heerlijk van zo'n zonnedag genieten in Zandvoort, maar ook dan heeft zich in de loop van het voorafgaande weer zoveel leed verzameld dat de lezer de smaak van waar plezier niet beetkrijgt. Een vriend van De Haan, zekere G. P. Frets, schreef aan Tak dat 'de titel Pijpelijntjes veel te luchtig is voor de lugubere inhoud'. Wat hij zich precies bij 'pijpelijntjes' voorstelde, schreef hij er helaas niet bij. Liedjes? Lijntjes van een tekening? In het tijdschrift Levensrecht (1904) schreefP. M. Wink: 'Ik heb dien titel hooren uitleggen als "lijntjes", dus: vluchtige omtrekken uit de Pijp, het bekende Amsterdamsche stadsdeel'. En dominee Haspels in Onze Eeuw (1904) interpreteerde: 'scènes uit de Pijp, de niet hooggetaxeerde Amsterdamsche studen-tenbuurt'. Het boek lijkt inderdaad te bestaan uit een serie losjes aaneengeregen schetsen, anekdotisch vertelde scènes met een pointe (zoals de jongen die Joops hooggestemde emoties torpedeert door plotseling een wind te laten). Toch liggen er subtiel aangebrachte verbanden in het boek. In het nieuw te betrekken woonhuis op de Willibrordusstraat, waar de blaffende hond Hector wordt geïntroduceerd, zegt Joop bijvoorbeeld: 'ik hou juist veel van honden', en pas drie hoofdstukken later komt de echo: 'Sam haatte hem'. Of de luchtige voorspelling van Sam in het tweede hoofdstuk: 'ik ga nog wel eris trouwen, echt gewoon trouwen met 'n boterbriefie', die vreugdeloze werkelijkheid wordt tegen het einde.

Naast de beide hoofdpersonen staan de bewoners van de Pijp, met hun probleempjes, hun geklets, hun gezellige avondjes. Voortdurend draaien ze in hetzelfde kringetje rond. Het zijn 'kleine zielen' op proletarisch niveau, vertegenwoordigers van

14