Ondergangen

Van Deyssels tijdschrift De XXe Eeuw onder de naam 'fijne fragmenten' stukjes uit Pathologieën opneemt, dan zijn die in de boekuitgave van 1908 niet te vinden. Ook de samenvatting van de inhoud, die De Haan in 1905 aan Georges Eekhoud stuurt, klopt niet met de boekuitgave: volgens De Haan wordt de hoofdfiguur, Johan, 'na enormen zielsstrijd' gek, in het boek pleegt hij zelfmoord. Men vindt in het boek ook een stuk terug uit een beschouwing die De Haan in mei 1907 in De Amsterdammer gepubliceerd had; het gaat om de uitspraak: 'iedere moordenaar is een sympathiek mensch', waar toen in en buiten De Groene veel om te doen is geweest en die als een boutade van René Richell in Pathologieën terugkeert: 'ik vind iedere moordenaar een sympathiek mens'. Men mag aannemen dat in het boek het weekblad wordt geciteerd en niet omgekeerd. Met andere woorden, aan Pathologieën is De Haan blijven werken, ook na de voltooiing van Ondergangen.

Beide boeken beginnen met een opdracht, voorafgegaan door een citaat van Catullus: 'Aan wie zal ik dit aardige nieuwe boekje eens opdragen?' In Pathologieën, waar Georges Eekhoud de uitverkorene is, vervolgt het citaat: 'Aan jou, vriend, want jij placht immers te menen dat mijn beuzelingen iets betekenen'. In Ondergangen ontbreekt dit vervolg. Georges Eekhoud, die een voorrede voor Pathologieën schreef, vond Jacob Israël de Haan 'een uitmuntend letterkundig kunstenaar'. Johanna van Maarseveen daarentegen, als we in de doktersfiguur

95