Ondergangen

nietigen ¹. Men kan dit soort opdracht omschrijven als een bittere pil voor wie er verguld mee had moeten zijn. Het zijn decadente opdrachten.

Achteraf kunnen wij een andere verbinding leggen tussen Ondergangen en Maarseveen. Augustus 1906 schrijft De Haan aan Herman Robbers: 'ik heb mijne aanstaande vrouw, die dokter is, beloofd geene "Pijpelijntjes-achtige" litteratuur meer te maken, en die belofte heb ik willen houden'. Vandaar Ondergangen en vandaar de opdracht. Dat is althans een mogelijkheid. Op 18 februari 1906 geeft De Haan aan Lodewijk van Deyssel een andere voorstelling van zaken: 'Ik heb het tweede deel van "Pijpe-lijntjes" voltooid, en nu werk ik aan een nieuw boek "Samenspanningen", ditmaal van andere ge-aard-heid. Niet, omdat ik die van mijn vroeger werk als verkeerd heb gezien, dat mocht wat, maar enkeld omdat het zoo is. Mijne kunstwerken volgen op elkander als de dagen van de week. Men kan er geene enkele overslaan, om bij een volgend te komen'. Met het boek Samenspanningen moet Ondergangen bedoeld zijn, het enige werk 'van andere geaardheid' dat we van De Haan kennen. Het woord 'samenspanning' is een Dehaaniaans woord voor relatie of verhouding, dat ook in Pathologieën voorkomt; daar schrijft de demonische René Richell aan zijn slachtoffer Johan: 'Als je vader naar Holland komt, zal ik

90

¹  zie: Pijpelijntjes, Amsterdam 1982, p 7-11, en: Open brief aan P.L. Tak, pp 15/6 en 97