Ondergangen

'fatsoenlijk' de notie 'gehorig' opmerkt. Anna veroudert 'zienbaar' snel, dus: zo snel dat men het kan zien. En als de oude moeder 'onzichtbaar' blind heet, vermoedt men dat men dat nu ook op twee manieren kan interpreteren, als: niet te zien voor anderen, en als: zodat ze niets kon zien. Een zelfde woord 'onzichtbaar' vindt men in de Verzen (1890) van Herman Gorter: 'mijn oogen onzichtbaar in den nacht'; De Haan rekende, zoals hij in 1903 aan Arnold Saalborn schreef, deze Verzen tot 'de mooiste (...) die ik ken'.

Vergelijkbare experimenten haalt De Haan uit met het achtervoegsel -zaam: akkerland is 'bouw-zaam', wordt graag of gemakkelijk bebouwd en Canada heet een 'werkzaam' land, alsof werkzaamheid (vlijt, ijver) een eigenschap van land kan zijn.

Zo buit de schrijver de mogelijkheden van de taal uit, op een manier die haast een wedstrijd doet ontstaan: hoe ver kan een schrijver gaan met zulk taalspel, voordat de lezer afhaakt? Naar onze ervaring vangt de lezer, bijna tegen beter weten in, telkens precies het juiste signaal op: bewijs van het meesterschap van de schrijver.

De bijzondere aandacht voor taal, die De Haan in Ondergangen aan de dag legt, de manier waarop hij met semantische en fonologische taalregels speelt, zijn gevoel voor de productiviteit in de morfologie van het Nederlands, dat alles loopt vooruit op de dissertatie uit 1916: Rechtskundige significa en hare toepassing op de begrippen: 'aansprakelijk, verant-

79