In Russische gevangenissen

een had zes jaar katorga, de andere zeven. Deze straffen zijn zwaarder dan zij lijken, doordat de katorga altijd door levenslange verbanning naar Siberië vervolgd wordt. De ene moordenaar las: Het portret van Dorian Gray door Oscar Wilde, vertaald in het Russisch. Ik was ten zeerste ontroerd. Daar de moordenaar alleen Russisch sprak, moest ik de hulp van de tolk vragen. Maar mijn belangstelling maakte de moordenaar schuw. Op mijn vraag, waarom hij juist dat boek las, en of iemand het hem wellicht had aangeraden, antwoordde hij ontwijkend. Ik reikte hem de hand tot afscheid. Maar hij bleef strak staan. Op mijn verzoek schreef hij op een blaadje papier, dat hij Oscar Wilde had gelezen. Hij schreef Askold Wilde. Dit papier bewaar ik. Hij was een gewone ruwe moordenaar, roofmoord.

Zeer economisch georganiseerd vond ik de arbeid van de gevangenen. Men kan verschillende typen van gevangenisarbeid onderscheiden: de arbeid als opvoedend element, zodat de veroordeelde een beroep leert, waarmee hij later eerlijk zijn levensonderhoud verdienen kan. De arbeid als strafverzwarend element, gelijk de tredmolen voor 1898 in Engeland. Of wel de arbeid dient alleen om de verveling te verdrijven. In Rusland wordt alles gedaan om de arbeid van de gevangenen zo produktief mogelijk te maken (Notice 44). Die geen vak kent, leert in de gevangenis niet veel meer dan doosjes plakken. Overigens oefent ieder zijn eigen vak zoveel mogelijk uit. Sommige grote gevangenissen zijn grote stoomfabrieken, bijvoorbeeld te St. Petersburg. Ik zag: houtbewerking, metaalbewerking, textielindustrie, leerbewerking, boekdrukkerij. Het leger en de vloot zijn zeer grote afnemers en verder zorgen de meergenoemde patronage-comités voor de afzet. In andere landen zouden de particuliere ondernemers zich zeker ernstig tegen zulk een gevangeniscon-currentie verzetten. Toen ik een van de Russische hoofdambtenaren vroeg of dat in Rusland niet het geval was, keek hij mij aan, geslagen van verbazing en antwoordde: ‘Maar wij zijn toch de regering.’ Behalve alle genoemde winstgevende bedrijven doen de gevangenen allen huiselijke arbeid. De regering ver-

79