In Russische gevangenissen

en nu steeds genoemd wordt: Saltykov-Schédrin. Een satiricus. Ik vroeg meermalen naar hem. In de ene stad was hij absoluut verboden. In een andere gevangenis vond ik zijn satirisch boek De geschiedenis van de stad Gloekov, dat wil zeggen: de stad Bedompt. Het is één doorlopende satire op Rusland. Het boek behoorde aan een niet-politieke gevangene. Ik kon natuurlijk niet in alle gevangenissen precies de inhoud van de bibliotheken nagaan, maar deed dat voor een gevangenis in Sint Petersburg en vond van de vreemden: d’Annunzio, Barbey d’Aurevilly, Balzac, Beaumarchais, Flaubert, Anatole France, Heine, Loti, Goethe, Hartleben, Ibsen, De Sacher-Masoch. Heine en Ibsen waren van de buitenlanders de meestgelezen schrijvers. Van de Russen vond ik natuurlijk: Tolstoj, maar niet compleet, enkele werken van Toergenjev; Leonid Andréjev en Maxim Gorki zijn verboden. Nietzsche was er geweest maar verbannen. ⁽Nietzsche-Nietchewó’ zei de inspecteur. Hoe wonderlijk het trouwens toegaat moge blijken uit het volgende: Marx is toegelaten in de cellen, niet op de gemeenschappelijke zalen; ofschoon het vinden van geschriften van Marx in iemands huis voldoende is voor administratieve verbanning. Daarentegen is een burgerlijk schrijver als Werner Sombart geheel verboden. Van de filosofen wordt Bergson het meest gelezen. Een van de schrijvers, die zeer veel gelezen wordt, is Oscar Wilde. Al zijn geschriften worden toegelaten, ook De Profundis en The ballad of Reading Gaol, zowel in Engels, Russisch als in andere talen. De talenkennis van de Russen is mij tegengevallen. Bij de gevangenisambtenaren is zij klein, omdat dezen voor een gedeelte domme mislukte jongens van goede familie zijn. De politieke gevangenen spreken dikwijls een of twee vreemde talen, zelden drie, ook niet wanneer zij gymnasiast of student zijn. De heer Joseph Minor sprak vlot Frans, Duits en Engels, en kende Latijn. Ik las The ballad of Reading Gaol samen met een politieke gevangene in voorarrest, mejuffrouw Maria Philippov, en vertelde haar van mijn bezoek aan Reading in de lente van dit jaar. Wij zaten samen op de rand van haar bed als oude bekenden. Toen ik de geleiders absoluut niet langer kon laten wachten, had ik haar nog niets

77