In Russische gevangenissen

dit vervoer heeft op zulk een slechte wijze plaats, dat het gelijk staat met de dood. De regering noemt de cijfers van Kropotkin: ⁴hyperboliques’ (Démenti 15), maar Kropotkin geeft voor ieder van zijn cijfers de Russische dagbladen en tijdschriften op, waaraan hij ze heeft ontleend. Ik kan alleen beslist oordelen over wat ik zelf heb gezien. De hospitaalgebouwen zijn niet slecht. In Sint Petersburg is een nieuw gevangenishospitaal in aanbouw, waarvan de vertrekken geen sombere indruk maakten. In sommige gevangenissen heeft men een kabinet voor een tandarts, uitgaande van de mening, dat goede verzorging van de tanden, langdurige maag- en ingewandziekten kan voorkomen. Filantropische economie. Maar overigens. De aantekeningen van mijn tochten door de gevangenishospitalen zijn niet talrijk, de herinneringen schrikkelijk. Met een boekje en een potlood aan het bed van zieke en stervende gevangenen te staan: ik heb het niet gekund. Sommige aantekeningen zijn onleesbaar, omdat ik niet duidelijk schrijven kon. Maar de scherpe, stellige herinnering. Geen verplegers. Gezegd werd: er zijn bewaarders genoeg, die ervaring hebben gekregen van ziekenverpleging. Het is niet waar. De grote en kleine zalen van de hospitalen zijn alle gesloten. Ze werden voor ons opengemaakt. Ik herinner mij niet in één zaal een verpleger of bewaarder te hebben gezien. Men zegt: ze kunnen bellen. Het is niet waar. Ten eerste durven ze niet te bellen, want er zijn veel te weinig bewaarders en de zieken, vooral de chronische, krijgen schoppen, stompen en slagen als ze te lastig zijn. Ten tweede kunnen bedlegerigen en stervenden niet bellen. O, de zalen met lijders aan tuberculose, zaal achter zaal. Die nog niet bedlegerig waren stonden voor ons in ’t gelid. De zieken zijn gescheiden naar het stadium, daarom was iedere zaal schrikkelijker dan iedere voorgaande. In één gevangenis te Moskou zag ik een gehele zaal doodzieken en stervenden. Naast een van de bedden stond een bak mensenbloed als ware het beestenbloed en het daarbij behorende mens was stervende. De ambtenaren zeggen, dat de doktoren de bevoegdheid hebben zieke veroordeelden tot katorga van de ketenen te ontlasten. Ik heb talloze tuberculoselijders met ketenen

67