In Russische gevangenissen

in Petersburg geen nut’, lezen wij in zijn aantekeningen. ‘Van alle kanten werd ik gewaarschuwd en bedreigd. Zó vertrok ik, met een vertrek dat veel van een vlucht had. Er bleef geen tijd om de pas bij de politie te laten tekenen. Een telegram, dat ik de grens passeren kon, zou naar Wirballen worden gezonden. Dan de nachtelijke aftocht over de eindeloze witte vlakten, onder het licht van een maan zo schitterend als een zon. De hoop later beter te slagen, heeft mij staande gehouden.’

Aan het slot van zijn reisverslagen deed De Haan in bijna multatuliaanse toonzetting een hartstochtelijk beroep op het rechtsgevoel van het Franse en het Engelse volk om niet te zwijgen en lijdelijk te blijven toezien. Hij was dat ook zelf niet van plan en voerde actie als een Amnesty International avant la lettre. Hij richtte een comité op en ging handtekeningen verzamelen. Toen Andrew Carnegie in augustus 1913 naar Den Haag kwam om de opening van het door hem bekostigde Vredespaleis bij te wonen, ging Van Eeden naar de receptie bij de Amerikaanse gezant. Op 29 augustus noteerde hij hierover in zijn dagboek: ‘Warm. Eergisteren ging ik naar Den Haag om bij de receptie van Carnegie te zijn bij de Amerikaanse gezant. Ik deed het om J^ap de Haan te plezieren, die wou dat ik over Rusland met Carnegie sprak. Ik at bij Borel. Op de receptie was het vol en lawaaierig zoals altijd bij zulke gelegenheden en men richt niet veel uit en heeft ook niet veel genoegen. Carnegie sprak ik, maar ik richtte niets uit, omdat ik mij schaamde en mij niet op mijn plaats voelde. Ik voelde mij zeker niet de armste van de twee, en hij begreep daar natuurlijk niets van en was schuw en hield me van zich af. Van Rusland wist hij niets en wilde hij liever niets weten. Hij deed mij denken aan een Barnum-feno-meen, een kleine mens-aap, om onder glas te laten zien, het miljoenenventje, dat in idealen wil gaan doen.’

In november brachten De Haan en Van Eeden samen een bezoek aan Jhr. John Loudon, die in september minister van Buitenlandse Zaken was geworden, om bij hem de zaak van de Russische gevangenen te bepleiten. Ook dit gesprek bleef zonder resultaat. In december reisde De Haan opnieuw naar Rusland.

15