In Russische gevangenissen

mijn invloed is niet onbeperkt. Wat ik je nu namens de Russen hier vraag is dit: in de Frankfurter Zeitung of in een ander groot Duits blad naar aanleiding van mijn artikelen een feuilleton te schrijven over de onhoudbare toestand in de Russische gevangenissen. De Russen raden aan vooral kalm en objectief te schrijven. Niet een beroep doen op politieke gevoelens, maar op gevoelens van menselijkheid. Laat vooral niet merken, dat ik er zelf achter zit. Ik heb nog niet geheel met de Russische regering gebroken. Morgen moet ik naar een neef en nicht van de tsaar gaan. Ik heb introducties voor hen en een geklede jas. Zij ontvangen mij. Maar of het veel geven zal? De Russen vertrouwen op je steun en op je invloed. Heb je geen relaties bij de grote bladen in Parijs? Dillon wil niets publiceren in de Daily Tele-graph. Zaterdagavond laat ben ik weer thuis.’

In deze brief verwijst De Haan naar door hem geschreven artikelen. Die waren verschenen en zouden nog verschijnen in Albert Verweys tijdschrift De Beweging en ook in het Weekblad voor het recht. Van Eeden beschikte over veel internationale contacten, ook op politiek niveau, en publiceerde regelmatig in buitenlandse kranten.

Op 15 februari 1913 vertrok Jacob Israël de Haan voor de tweede maal naar Rusland. Hij beschikte opnieuw over de nodige aanbevelingen, maar had weinig hoop iets te kunnen bereiken. Het was hem bekend dat de geheime politie zijn doen en laten ter dege in het oog zou houden. In zijn korte aantekeningen over deze reis lezen wij: ‘...ik wist dadelijk, dat er veel verloren was. Mijn inlichtingen waren doorslaand slecht. Verschillende personen, waarvan de politie wist dat ik hen kende, stonden onder politietoezicht. Dat ik zelf ten nauwste bewaakt zou worden, leed volgens mijn zegsman geen twijfel. Men vraagt zich af: “Waarom dit alles?” Intussen werd mijn verblijf in de schone stad Sint Petersburg verbitterd en was mijn vertrouwen op welslagen gering. Om niemand te compromitteren vernietigde ik mijn dagboek en adressenboekje.’

Toen bleek dat hij nergens voet aan de grond kreeg, reisde De Haan naar Nederland terug. ‘Tenslotte had een verder verblijf

14