In Russische gevangenissen

Over deze reis kon ik niets achterhalen. Dat hij er geweest is, blijkt uit een in de bundel Liederen opgenomen gedicht met de ondertekening‘St. Petersburg, 13-26 dec. 1913’.

In januari 1914 ging de s.d.a.p. zich meer met de zaak bemoeien, maar men wilde De Haan in het initiatiefcomité - waarin hij met Frederik van Eeden en Henriette Roland Holst zitting had — vervangen zien door het Amsterdamse gemeenteraadslid, de latere wethouder F. M. Wibaut. Waarschijnlijk oud zeer omdat De Haan zich als gevolg van de Pijpelijntjes-affaire scherp tegen de partij had gekeerd. ‘Nauwelijks komt de s.d.a.p. erbij of het gegooi in de glazen begint’, klaagde De Haan in een brief aan Van Eeden. ‘De bedoeling van Henriëtte R. H. schijnt te zijn, dat ik uit het comité zou gaan. Wibaut wil dat! Ze schijnt daar zaterdagavond reeds iets over te hebben gezegd, maar toen is het niet tot mij doorgedrongen. Maar ik kan mij daar niet bij neerleggen. Eerstens om de zaak niet. Tweedens niet omdat dit een klap in mijn gezicht zou zijn ten aanschouwe van het ganse land. Ik heb h.r.h. geschreven. Ik zou je willen vragen haar ook te schrijven, als je niet wilt, dat ik op een dergelijke wijze word behandeld.’

De zaak bleef voortsudderen tot kort daarop het uitbreken van de eerste wereldoorlog de internationale contacten lam legde. Er bleef niets over dan de strijd maar op te geven, nu grotere problemen van onrecht en menselijk leed de aandacht gingen vragen. In het levensverhaal van Jacob Israël de Haan is zijn inzet voor het lot van de Russische politieke gevangenen, zijn beroep doen op het rechtsgevoel, een hem typerend intermezzo geweest. Opkomen tegen onrecht lag hem na aan het hart, ook al deed hij dat niet altijd even tactisch.

De verslagen, die De Haan over zijn Rusland-reizen publiceerde, werden enigszins bekort en voorzien van een inleiding en aanvullingen in 1913 gebundeld uitgegeven onder de titel In Russische gevangenissen. Het boekje verscheen bij de ‘Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur’ te Amsterdam, in de onder leiding van directeur L. Simons staande serie ‘Hand-

16