In Russische gevangenissen

medewerking van de Russische autoriteiten. Hij mocht bijvoorbeeld alleen met gevangenen spreken, maar mocht hen geen geschriften overhandigen of van hen meenemen. Hij had dan ook verklaard geen lid te zijn van een anarchistische of socialistische groepering, al zei hij later dat de toestand in Rusland hem ertoe bracht voortaan op een socialist te stemmen. De Haan sprak vrijwel geen Russisch, maar kreeg een tolk toegevoegd al kon hij met vele politieke gevangenen meestal wel in het Frans, Engels of Duits van gedachten wisselen. Regelrechte tegenwerking bij zijn bezoeken aan de gevangenissen heeft De Haan niet ondervonden, al werd men wel steeds meer argwanend en werd getracht hem een positieve indruk van het gevangeniswezen te geven. Hoewel De Haan van plan was zich als rechtsgeleerde zo objectief mogelijk op te stellen, moest hij al spoedig toegeven dat het waar was wat Kropotkin had geschreven. In een brief aan Van Eeden vanuit Sint Petersburg, gedateerd 24 juli/6 augustus, schreef hij: ‘Ik zie alles waarover Kropotkin schrijft. Het is fnuikend.’

Van de ruim 700 gevangenissen in Rusland bezocht De Haan er zeven. In totaal werden in die tijd 125 000 gevangenen geregistreerd, waarvan het aantal politieke door De Haan op ruim 30 000 werd geschat naast 60 000 administratief gevangenen en verbannenen. Wat hem bij zijn bezoeken aan de diverse gevangenissen het meest trof, was de rechteloosheid en de slechte, mensonterende toestanden. Het waren vooral de politieke gevangenen van wie hij het lot zich steeds meer ging aantrekken. Met een aantal van hen kreeg hij een wat intensiever contact, zoals met Joseph Minor, een socialist, die kort voor zijn gevangenneming in Amsterdam een congres van socialisten had bezocht. Grote genegenheid vatte De Haan op voor de gymnasiast Georges (De Haan spelt ook George) Dmitrenko, die in de Centrale gevangenis te Moskou als administratief gevangene werd vastgehouden. De Haans homofiele geaardheid zal hierbij wellicht een rol hebben gespeeld. In ieder geval was het deze jongen voor wie De Haan zich terug in Nederland in het bijzonder zou inzetten. Hij wijdde aan hem een aantal gedichten, die ook in

12