Nerveuze vertellingen

Satan schrijft: 'Ook zijn de meeste mensen hier aan godsdienst, alcohol, en marxisme verslaafd'. Een dergelijke motiefherhaling zou in een traditionele, realistische roman - het genre dat door de Beweging van Tachtig in Nederland populair gemaakt en door mensen als Netscher, Robbers en Van Deyssel beoefend werd - ondenkbaar zijn geweest. In de Nerveuze vertellingen laat De Haan de realistisch-naturalistische literatuuropvatting los. Zijn stijl wordt onbewimpeld subjectief, 'kunstvol', een bewust en kieskeurig zoeken naar bijzonderheid van uitdrukking, precio-siteit van onverwacht woordgebruik: de stijl der decadente romantiek zoals men die vindt bij Huys-mans, Eekhoud en Jean de Tinan. Nog in De Haans eerste boek Pijpelijntjes zien we hoeveel moeite besteed wordt aan het nauwkeurig schilderen van indrukken en gevoelens of aan het natuurgetrouw weergeven van dialogen, zodat de lezer zich opgenomen voelde in de wereld van de roman. In het latere werk doet het realiteitsgehalte niet meer ter zake. Natuurgetrouwheid, bestaanbaarheid, 'geloofbaarheid' laten De Haan in eerste instantie koud. Aan Albert Verwey stuurt hij zomer 1906 een decadent verhaal voor De Beweging, met een haast programmatisch te noemen begeleidend schrijven: 'O, ja, men zegt wel eens, dat ik mij met onbestaanbare menschen bezig houd. Maar wat 's dat? Niet alles wat wij ons wel kunnen voorstellen bestaat b.v. geene vrouw met een leeuwenhoofd. Wij glooven niet, dat

14