Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

Eind 1931 maakten de joden 17,5% van de bevolking van Palestina uit. Daarnaast beschreef hij het bodemvraagstuk, het kopen van land door de zionisten, een probleem waarvan hij vond dat dit ‘tussen de joden en de Arabieren staat als een hoge muur, die beide groepen scherp scheidt, waar twee werelden misschien onverzoenbaar en onverzoenlijk tegenover elkaar staan.’

Mechanicus was zelf geen zionist. Hoewel hij met interesse en bewondering de opbouw van het land gadesloeg, zag hij op dat moment in de terugkeer van alle joden naar het Beloofde Land geen definitieve oplossing. Pas jaren later, toen hij in Westerbork verbleef, zou hij verheugd toezien hoe bij de opgroeiende jeugd in het kamp het joodse zelfbewustzijn sterk aanwezig was en zich uitte in een duidelijk verlangen naar Palestina. In Westerbork werd bij hem het gevoel voor een eigen joodse staat aangewakkerd, heviger dan toen hij zelf in dit land verbleef. Zijn eigen voorkeur bleef uitgaan naar assimilatie: het opgaan van de joden in de bestaande gemeenschap. Hoewel hij het in zijn artikelen niet schreef, zag Mechanicus zelfs een gevaar in de centralisatie van de joden in één land. Als grote groep, bij elkaar, zouden ze kwetsbaar zijn, zeker met de Arabieren als aartsvijand direct om hen heen. Tijdens zijn verblijf in het Duitse kamp Bergen-Beisen, in 1944, deed hij hierover tegen een kampgenoot, Louis Tas, een uitspraak. Hij wees toen op het gevaar van de samentrekking binnen één gebied, ofwel het ‘Levantiseren’ van de joden, zoals hij het noemde.

Mechanicus zag en beschreef de door hem waargenomen problematiek afstandelijk en neutraal. Hij was van mening dat de structuur van het Volkenbond-mandaat, dat de politieke status van Palestina bepaalde, ‘onmiskenbaar zwak’ was, omdat het op twee gedachten hinkte. ‘Het mandaat spreekt zich enerzijds uit voor de vestiging in Palestina van een Nationaal Tehuis voor het joodse volk, en legt anderzijds de mandataris (Groot-Brittannië) de verplichting op ervoor te zorgen, dat de rechten en positie van andere delen der bevolking niet worden benadeeld. Hoe staan de partijen tegenover dit dualisme?’ vroeg hij zich af. ‘Het mandaat is voor de joden niet het doorzichtige kristal geworden, dat zij zich in 1917 hadden gedroomd: de erkenning door Balfour van de historische rechten der joden op Palestina en de wederopbouw van Palestina als hét Joods Nationaal Tehuis. De Arabieren gaan wat het mandaat betreft, veel verder dan de joden. De Balfour-verklaring is voor hen een document, dat verraad belichaamt van heilige beloften. Zij zeggen eenvoudig: Wij erkennen geen mandaat.’ Zelf zag hij op dat

6 4