Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

Mechanicus had veel vrienden in de communistische, pro-Russische of anderszins linkse kringen. Zo kende hij de revolutionair-socialistische politicus Henk Sneevliet, die gelijktijdig met Mechanicus in Indië had gezeten en in 1917 wegens opruiing uit Nederlands-Indië was verbannen. Mechanicus was bijzonder geïnteresseerd in de Russische maatschappij, doch hij was geen communist. Degenen die hem hebben gekend, zijn hier heel beslist over. Een lachende collega Julius van der Wielen zei: ‘Daar was hij, ik zou bijna zeggen te verstandig voor, maar ik bedoel te selectief, te nuchter. Hij was veel meer humanist.’

Over zijn eerste tocht door Rusland schreef Mechanicus twaalf Reisbeelden, die tussen 5 oktober 1929 en 4 januari 1930 in het Algemeen Handelsblad werden gepubliceerd. ‘Die eerste reisbrieven in de krant waren direct een groot succes en trokken zelfs landelijk de aandacht, ’ zei Han de Groot. Mechanicus werd regelmatig gevraagd om lezingen te verzorgen. Zo sprak hij op 30 januari 1931 in gebouw Industriate Amsterdam, op uitnodiging van de Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel, over de Russische Revolutie en het Vijfjarenplan. Het Handelsblad deed hiervan, in een ruime samenvatting, verslag. Han de Groot: ‘Vergeet niet dat de mensen in die dagen geen televisie hadden en dat de radio óók niet overal kwam. Het was bijzonder dat een Nederlandse journalist toegang had tot een natie, die tot die tijd de poorten vrij hermetisch gesloten hield en dat hij uit de eerste hand verslag kon doen van de situatie in dat land. Zijn artikelen werden veel gelezen.’

In 1931, 1932 en 1934 reisde Mechanicus opnieuw naar Rusland. Hij raakte gefascineerd door de zware taak die de Russen zichzelf hadden gesteld. ‘Bij de geboorte van het bolsjewisme hebben aan zijn wieg doodbidders gestaan, die het wicht een kort bestaan voorspelden. Dit bolsjewisme is bezig, in weerwil van alle tegenwerpingen die denkbaar zijn, zijn weg te banen,’ schreef hij.

Centraal in Mechanicus’ artikelen stonden de zogenaamde Vijfjarenplannen van Socialistische Opbouw. Dit waren door Stalin ontwikkelde, strak opgestelde blauwdrukken voor politieke en vooral economische hervormingen in Rusland, volgens een aantal onbuigzame principes: planmatige staatsproduktie, collectivisatie van bedrijven, maatschappelijke nivellering, een monopoliepositie voor de Staat en ondergeschikte belangen en behoeften van de bevolking. Alles stond in het teken van het opkrikken van de Russische economie binnen een uitermate korte periode - het eerste Vijfjarenplan liep van 1926 tot en met 1931 - tot een niveau dat kon concurreren met het rijke Westen, waar zich juist in die tijd de rampzalige economische crisisjaren aankondigden.

52