Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

gallige die hij schreef: ‘Iedereen rooft hier en niemand, die zich ervoor schaamt of het de ander kwalijk neemt (...) Brave huisvaders, keurige huismoeders roven tassen vol winterwortelen, of aardappelen (...) Zij doen ’s morgens vroeg, als het toezicht nog niet scherp is, aanvallen op de keuken, waar de aardappels liggen te wachten op de schilsters. Complete inbraak met roof (...) De oude normen van het fatsoen zijn vervaagd of verdwenen (...) In dit opzicht is de samenleving zeker rot: het mensentype deugt niet. Iedereen is hier op kleine of grote schaal rover, zonder nochtans een misdadiger te zijn (...) De roof is gemeengoed geworden en wordt door de gemeenschap gewettigd.’

Met dit fragment sloot hij zijn dagboekaantekeningen vrijwel af. Dit laatste schrift, nummer 15, was slechts voor de helft gevuld. Mechanicus zag kans om het nog uit Westerbork weg te krijgen.

Het is onbekend wat er tussen 28 februari en 15 maart 1944, de dag van Mechanicus’ vertrek uit Westerbork, met hem is gebeurd. Uit deze periode zijn geen dagboekaantekeningen meer beschikbaar, maar waarschijnlijk is hij nog wél in een nieuw schrift begonnen. In de archieven van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie werd een ongedateerde notitie aangetroffen, met daarin de mededeling dat ‘het dagboek door de tegenwoordige mevrouw Ottenstein uit Westerbork werd meegenomen; het na die tijd geschreven gedeelte nam de schrijver mee bij zijn transport naar Duitsland.’ Mevrouw Ottenstein heette oorspronkelijk Hildegard Cramer Sachs. Zij was in kamp Westerbork gehuwd met Hans Ottenstein, het hoofd van de Antragstelle. Ottenstein had, zoals beschreven, Mechanicus in september 1944 uit het transport gehaald en hem daarna nog enkele malen tegen vroegtijdige deportatie beschermd. Waarschijnlijk kende Mechanicus via hem ook zijn vrouw Hilde. Zij zou de laatste schriften van Mechanicus bij Annie Jonkman hebben afgeleverd. Voorts is de opmerking van belang dat Mechanicus het ‘na die tijd geschreven gedeelte’ bij zijn vertrek heeft meegenomen. Deze bewering maakt het inderdaad aannemelijk dat hij na 28 februari zijn dagboekactiviteiten heeft voortgezet.

Er is ook een andere versie in omloop, namelijk dat Mechanicus zijn laatste schrift(en) aan de groenteboer, die Westerbork wekelijks bezocht, heeft meegegeven. Deze groenteboer zou ze na de oorlog in Amsterdam hebben bezorgd. Dit verhaal kwam in 1964 naar voren, in een artikel in de Haagsche Post.

Mechanicus’ eigen relaas over de gebeurtenissen die voorafgingen aan zijn transport uit Westerbork, ontbreekt dus. Wél stuurde hij op 9 maart nog een laatste briefje, op het officiële kamppostpapier, aan

206