Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

rijs. Hier assisteerde zij tevens de bekende Russische journalist en filmmaker Ilja Ehrenburg. In Parijs leerde zij de Telegraaf-]oxxma\sl en dichter Herman van den Bergh kennen, met wie zij in maart 1933 trouwde. In januari 1936 kwam het echtpaar naar Amsterdam. Twee jaar later liep hun huwelijk spaak. Op haar inschrijvingskaart van de gemeente Westerbork, stond als beroep ‘kantoorbediende’ vermeld.

‘Annemarie van den Bergh-Riess was van joodse afkomst. Toen zij eenmaal in Nederland was, is zij uit veiligheidsoverwegingen, maar gedeeltelijk ook uit overtuiging, protestants geworden,’ vertelde haar vriendin Swiep van Wermeskerken. ‘Het is onwaarschijnlijk dat zij Philip Mechanicus al van vóór de oorlog kende.’

In juni 1940 verhuisde Annemarie naar de Brahmsstraat 2, waar zij naast Swiep van Wermeskerken kwam te wonen. Deze had eveneens zeer vriendschappelijke banden met Etty Hillesum: ‘Ik heb nog Russische les van haar gehad.’

Tijdens de grote razzia’s van 20 en 21 juni 1943 liep Annemarie gevaar om te worden opgepakt. Swiep: ‘We waren vooraf gewaarschuwd dat de Duitsers huiszoeking kwamen doen. Ik heb Annemarie aangeraden om zich in haar woning te verbergen, want ik zou die Duitsers wel buiten weten te houden.’

Maar Annemarie wilde Swiep niet in gevaar brengen en verschuilde zich in het in de buurt staande gebouw van de Expositur. Annemarie werd daar ontdekt en af gevoerd naar de Hollandsche Schouwburg in de Plantage Middenlaan. ‘Ik heb haar weg zien voeren, in colonne, met vele anderen,’ aldus Swiep van Wermeskerken. Vanuit de schouwburg is Annemarie direct naar Westerbork gebracht.

Mechanicus vermeldde in zijn dagboek: ‘Aan het eind van een verrukkelijke zomerdag is hier vanavond een der laatste golven joden uit Amsterdam binnengespoeld.’ En, een dag later: ‘Vannacht zijn nóg twee treinen, elk met ongeveer tweeduizend joden binnengekomen, ook in beestenwagens, toen alles sliep.’

Annemarie en Mechanicus hebben elkaar door hun wederzijdse vriendschap met Etty Hillesum leren kennen. Beiden waren intellectuele journalisten met een warme belangstelling voor Rusland. Swiep van Wermeskerken karakteriseerde Annemarie als ‘een heel vrolijk type, erudiet, enorm intelligent en in het bezit van een ongelooflijke talenknobbel.’

Op 18 augustus 1943 schreef Etty Hillesum in een brief aan Han We-gerif over een bezoek waarbij beiden aanwezig zouden zijn: ‘Vanavond ga ik met Mechanicus op bezoek bij Annemarie en haar chroni

198