Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

teskheden van dit kampleven. Zulke dingen kun je niet vertellen, die onderga je alleen maar, zegt Mechanicus met een zekere grimmigheid. Hij leunt met z’n ellebogen op de houten tafel, hij heeft vlooien, kapotte sokken en koude rillingen en zegt met een goedmoedige zelfspot: Ik voel me vanavond net als een heel klein jongetje, dat bang is voor de Wolf. Later heb ik hem naar z’n eigen barak gebracht en z’n kapotte sokken mee naar huis genomen.’

Tijdens een van hun talrijke omzwervingen door kamp Westerbork, maakten Etty en Mechanicus een dramatische nacht mee: die van maandag 23 op dinsdag 24 augustus 1943. Duizend joden uit het kamp werden deze nacht geselecteerd voor deportatie naar Polen. Beiden stonden er met hun neus bovenop toen de uitgekozen kampbewoners op de vroege dinsdagochtend de trein in werden gejaagd. Deze gebeurtenis maakte zoveel indruk op Etty, dat zij schreef: ‘Na deze nacht heb ik één ogenblik in alle oprechtheid gemeend, dat het een zonde zou zijn, wanneer men in het vervolg nog lachte.’

Zowel Etty Hillesum als Mechanicus hebben deze bewogen nacht uitgebreid beschreven. Mechanicus maakte in zijn dagboek zeer bewogen, omvangrijke notities over dit transport, dat bijna uitsluitend uit zieke ouden van dagen en strafgevallen bestond. Etty schreef een van haar bekende en later gepubliceerde brieven aan haar vriend Han We-gerif in Amsterdam.

Nauwelijks twee weken na de verschrikkingen van dit transport, kwam er vrij onverwachts een eind aan het verblijf van de familie Hillesum in Westerbork. Op 2 september schreef Etty nog in een brief aan haar vriendin Maria Tuinzing: ‘Inliggende brieven van Mechanicus willen jullie wel doorsturen of afgeven? Dankzij hem kon ik dit wegkrijgen.’

Vijf dagen later ging de familie Hillesum op transport. Het bevel voor hun deportatie was speciaal uit Den Haag gekomen en droeg de handtekening van de Höhere ss- und Polizeiführer voor Nederland, Rauter zelf. Etty vond het vanzelfsprekend dat ze meeging.

In de vroege dinsdagochtend van 7 september 1943 werd de familie Hillesum, uitgezonderd broer Jaap die later gedeporteerd zou worden, in de veewagens naar Polen gezet. Etty werd naar de trein gebracht door enkele kampvrienden, onder wie Jopie Vleeschhouwer, Mechanicus en Annemarie van den Bergh-Riess. Nadat de trein was vertrokken, keerde Vleeschhouwer terug naar zijn barak en schreef in een brief aan Etty’s vrienden in Amsterdam: ‘Daar gaat de trein weg, een schrille

165