Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

ven door het oerinstinct om te overleven. Daar draaide alles om. Het moet Mechanicus bijna bovenmenselijke krachten hebben gekost om te schrijven, en dat getuigt van een enorm doorzettingsvermogen.’

Jacques Presser bedacht voor de categorie oorlogsdagboeken, gedenkschriften en brieven de benaming ‘egodocumenten’. Mechanicus’ dagboek noemde hij een voorbeeld van een ‘extern’ egodocument, waarin de schrijver waarnemingen, feiten, en uiterlijke ervaringen noteert. Presser: ‘Hoe dankbaar moeten wij Mechanicus er niet voor zijn, dat hij niet meer wilde wezen dan de man, die rondgaat met zijn blocnote, die van dag tot dag noteert, welbeschouwd net als een oorlogscorrespondent, boekstavend onder bestendig levensgevaar, al besefte hij dat zelden en nauwelijks!’ Mechanicus’ beschouwingen over dit kamp laten zich goed vergelijken met de reisreportages uit Rusland en Palestina in het Handelsblad. Ook deze onderscheidden zich door een mengeling van objectiviteit, inzicht, nauwgezetheid en inlevingsvermogen. Deze kwaliteiten kwamen hem in Westerbork goed van pas, want hierdoor was hij, ondanks zijn eigen betrokkenheid, in staat een zeer scherpzinnig ooggetuigenverslag te schrijven. Hij werd in Westerbork de woordvoerder van vele onmondigen. ‘Langzamerhand bekruipt mij het besef, dat ik niet door mijn vervolgers hier ben gebracht, maar dat ik de reis vrijwillig meemaak, om mijn werk te doen,’ schreef hij op 29 mei 1943. Dit gevoel was uiteraard bezijden de realiteit. Mechanicus versloeg als journalist weliswaar ‘een schipbreuk’, maar hij bevond zich zelf óók op dit zinkende schip...

Ongetwijfeld zou Mechanicus na de oorlog alles in het werk hebben gesteld om zijn ervaringen door te kunnen geven. Naarmate hij zijn verblijf in Westerbork langer wist te rekken en de oorlog in een beslissend stadium leek te komen, gingen zijn gedachten regelmatig uit naar dat moment. Aan Jo Heinsius schreef hij: ‘Als de hele zaak voorbij is (...) zou ik doen wat mijn hand te doen zal vinden. Ik geloof, dat er een boel te doen zal zijn. Een beetje heb ik dat al wel overdacht en ik voel me gelukkig nog tot goed werk in staat.’ Hoewel hij zijn eigen penne-vruchten mede zag als een manier om aan de dagelijkse ellende van Westerbork te ontsnappen, heeft Mechanicus zeker de publikatie van zijn dagboek voor ogen gehad. Hij moet hebben geweten en stellig gewild, dat zijn schriften een lezerspubliek zouden bereiken. Af en toe gaf hij in zijn dagboek een duidelijke hint: ‘Van meer belang lijkt het mij de dagelijkse gebeurtenissen te registreren voor hen, die zich later

159