Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

doen. We werden ingezet bij het bouwen van een nieuwe gevangenis. Wij reden kruiwagens met stenen door het mulle zand naar de bouwplaats. Het gesjouw ging De Miranda en mij heel slecht af; Mechanicus deed het beter. Het viel mij in ieder geval op dat hij flink en opgewekt was. Hij riep, en dat staat me nog heel goed bij, monter tegen mij: Keep smiling! En niet één keer, maar telkens als we elkaar met die kruiwagens passeerden: Keep smiling! Opmerkelijk, niet? Want de omstandigheden waren allerbelabberdst.’

De joodse gevangenen hadden het in Amersfoort bijzonder zwaar. Het was hun verboden contact met de buitenwereld te onderhouden. Als gevolg daarvan ontvingen zij geen pakjes en geld van het thuisfront. Andere gevangenen kregen die wel; soms konden ze hiermee etenswaren en goederen kopen. De joden werden gedwongen hard te werken en omdat ze veelal het mikpunt vormden van mishandelingen en folteringen, geraakten zij aanzienlijk sneller aan het eind van hun krachten. Met name De Miranda moest het ontgelden. Cohen: ‘De Miranda kon dat werk met die kruiwagens niet goed aan. Vanaf de eerste dag hebben ze die man uitgescholden en mishandeld, ook vanwege zijn politieke achtergrond.’

Elie Cohen was er getuige van dat De Miranda na enkele dagen door ss’ers en Nederlandse gevangenen werd doodgeslagen: ‘Hij bleef bewusteloos liggen. Die avond moest ik hem in een kruiwagen naar de appèlplaats rijden, de wagen omkiepen en hem daar laten liggen. Niet veel later is hij overleden.’

Het ligt voor de hand dat Mechanicus eveneens getuige is geweest van de moord op De Miranda. In Amersfoort maakte hij de verschrikkingen van dichtbij mee. Hij zag hoe gevangenen werden afgeranseld en vermoord, niet alleen door de Duitsers, maar ook door eigen landgenoten. Geestelijk kreeg hij hier een klap te verwerken. In Westerbork had hij lange tijd nodig om daarvan te herstellen. Er zijn spaarzame, doch emotionele toespelingen op zijn lichamelijke en geestelijke aftakeling in Amersfoort te vinden in zijn latere brieven en dagboeknotities.

Hoe het Mechanicus zelf in Amersfoort verging, is niet precies bekend. Hij bleek redelijk bij machte de zware arbeid van het stenen kruien te verrichten. Volgens Cohen is het in de trein naar Amersfoort ge-uite dreigement dat men hem ‘in het kamp wel zou krijgen’, niet uitgevoerd. ‘Althans,’ zei Cohen veelbetekenend, ‘er is aan hem, voor zover ik weet, geen extra aandacht besteed. Vrij snel na aankomst werd ik

129