Buigen onder de storm - Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944

luisterde. ‘Hij zat hier in een stoel en trok helemaal wit weg, toen hij Hitler hoorde spreken. Hij beefde, sidderde van ingehouden woede.’

Juul zou bijna driejaar in Nijmegen doorbrengen. Rita vertrok eerder, met haar verloofde Jan Schaap, naar kennissen in Utrecht. ‘We hebben het hier zwaar gehad,’ vertelde Jo Heinsius. ‘Vooral de meisjes uiteraard. Ze moesten heel voorzichtig zijn. Overal moest je rekening mee houden. Onderduiken is veel erger dan je denkt. Dat is je persoonlijkheid kwijtraken; je bent ondergeschikt aan degene die je onderdak verleent. De meisjes hadden een andere achtergrond, hadden soms verschillende ideeën, maar ze moesten zich aanpassen, terwijl ze een heel groot deel van hun privacy misten. Als ik het moeilijk had, ging ik een eindje wandelen, maar de meisjes mochten dat niet. Ze zaten opgesloten en konden geen kant uit.’

Een extra complicatie was, dat de twee etages boven de apotheek geen andere weg naar buiten hadden dan via de trap naar beneden. In een van de kamers werd door een bevriende timmerman, als noodoplossing, met schotten een hok gemaakt met een dubbele wand, waarin de meisjes zich konden verschuilen als er onraad was. ‘Met een apotheek had je veel volk in de winkel, dat ging de hele dag door. Klanten kwamen niet verder dan beneden, maar er waren leveranciers die naar boven moesten, soms heel onverwachts. We hadden beneden een alarmbel gemaakt, die werd ingedrukt als er iemand naar boven kwam. Zodoende wisten de meisjes dat ze snel in het berghok moesten kruipen,’ aldus Jo Heinsius.

Omdat Jan Schaap bij de Spoorwegen werkte, kon hij gemakkelijk heen en weer reizen. Hij kwam regelmatig naar Nijmegen, om te zien hoe Juul en Rita het maakten en om het laatste nieuws uit te wisselen. Jan onderhield de contacten tussen Jo, Juul en Rita in Nijmegen, Annie, Ruth en Olga - toen zij nog op vrije voeten was - in Amsterdam, zijn latere schoonmoeder Esther in Beverwijk en andere vrienden en familieleden. Hij was daardoor goed geïnformeerd. Bovendien kon Jan via de illegaliteit soms voor papieren en bonkaarten zorgen.

‘We hebben tijdens de onderduikperiode vaak in de rats gezeten,’ zei Jo Heinsius. ‘Wij wisten inmiddels dat de Duitsers de huizen doorzochten om de joden op te halen. Mijn apotheek had regelmatig nachtdienst, dus als er gebeld werd, dan moest ik opendoen. Je wist nooit wie er op de stoep stonden, klanten of de Duitsers.’ Over de mogelijkheid dat ook Mechanicus in Nijmegen zou onderduiken, is niet of nauwelijks serieus gesproken. Jo Heinsius: ‘Ik denk niet dat Philip dat had ge

in