De joden in Amsterdam

zwarte dood, werden zij uitgeroeid of verdreven¹. Amsterdam zag zijn eerste Joodse bewoners echter pas tegen het einde van de 16e eeuw, in het begin dus van zijn opbloei als eerste handelsstad van de Republiek der Zeven Provinciën.

De eerste Joden kwamen als schijnchristenen (marranen) uit Spanje, via Portugal, gevlucht. In het protestantse Amsterdam lieten zij na enige tijd het schijnkatholicisme varen. De eerste synagogedienst werd omstreeks het jaar 1600 gehouden². Een tiental jaren later³ vestigden zich naast deze Sephardische (Spaanse) Joden de eerste As-kenasische (Duitse) Joden, gevolgd door de Joden uit Polen, waar in 1618 de naar Chmelnitzky genoemde progroms het keerpunt aangaven van de Joodse migratie in Europa — tot dan van West naar Oost, daarna van Oost-Europa naar het Westen —. Generaliserend uitgedrukt waren de Portugese Joden*, die onderling Spaans spraken, de grote zakenmensen en bekend met de West-Europese cultuur.

De hen weldra in aantal overtreffende Hoogduitse Joden spraken Jiddisch; de meesten hunner waren kleine zakenlieden of paupers. Zij kenden hun Joodse cultuur beter, de West-Europese was hun echter in meerderheid vreemd. De leden der „Joodse Natie”, zoals zij in de dagen van de republiek betiteld werden, bevonden zich in een posities, di_e „weliswaar niet rooskleurig was, gezien het feit dat zij noch tot de kleinhandel, noch tot de ambachten werden toegelaten, doch in één opzicht belangrijk beter was dan in de meeste andere landen van Europa. Krachtens de bepaling van de Unie van Utrecht werden zij niet vervolgd, en in de bescherming van leven en have kenden de Nederlandse wetten geen onderscheid tussen Joden en Christenen”.

Zij genoten onder leiding van een college van Parnasiem een interne autonomie die zich uitstrekte over zulke verschillende gebieden als de

2

¹

   Zie onder meer J. Zwarts: „Hoofdstukken uit de geschiedenis der Joden in Nederland”. Zutphen 1929.

²

   Men leze hiervoor S. Seeligmann: „Bibliographie en Historie, bijdrage tot de geschiedenis der eerste Séphardim in Amsterdam”. Amsterdam 1927.

³

   In 1635- werd de eerste Hoogduitse gemeente in Amsterdam gesticht.