Arm en rijdend op een ezel

welhaast moest betekenen, dat de verlossing nabij was. Vanuit de joodse denk- en voorstellingswereld mag men daarom de messiaanse tijd vooral verwachten in tijden, dat de wereld door kwaad geregeerd wordt. Hoewel de wereld altijd kwaad heeft gekend, is hel kwaad dankzij onze verbeterde communikatiemogelijkheden - zelden zo tast baar nabij geweest en dankzij ons toegenomen technisch vermogen, is het kwaad nimmer op zulk een schaal bedreven als in deze tijd.

Begin van dit jaar stuurde Professor Mary Douglas mij enkele van haar laatste scheppingen, waarvan er één het verhaal van Bileam behandelt, de heidense profeet, die door koning Balak verzocht wordt om het Joodse volk te vloeken, maar daarentegen -geheel tegen de bedoeling van de koning - het volk zegent. Zij komt tot de conclusie, dal Bileam en Balak symbolen zijn voor de politieke verhoudingen in een bepaalde fase van de joodse geschiedenis (Douglas 1993:426), In ditzelfde artikel laat zij en passant verschillende opvattingen over Bileam de revue passeren. Eén daarvan stelt Abraham en Bileam tegenover elkaar. Ook de joodse traditie beschouwt Abraham en Bileam als antipoden, In de ‘Spreuken der Vaderen’ (5:1 9) wordt deze tegenstelling zeer expliciet gemaakt: ‘leder, die deze drie dingen bezit, behoort tot de leerlingen van Abraham en wie drie andere dingen bezit, behoort tot de leerlingen van de booswicht Bileam’ en dan volgen er een aantal fraaie en minder fraaie kwaliteiten. Vervolgens lezen we: ‘De leerlingen van Abraham eten op deze wereld en hun nalatenschap is de volgende wereld. Maar Bi leams leerlingen beërven de hel en dalen af in de afgrond ' Met andere woorden: navolging van Abraham leidt tot het ultieme goed en van Bileam tot het ultieme kwaad. Niettemin profeteerde Bileam volgens Mai-monides (Hilchoth Melachiem 1 1:1), in zijn poging om het Joodse volk te vloeken, over de komst van Mosjiach. Met andere woorden; zelfs het kwaad maakt deel uit van het verlossingsproces.

Deze tegenstelling blijkt tot in allerlei details te worden doorgevoerd. Ook Bileam zit op een ezel, al is het dit keer een ezelin. Het Hebreeuwse woord, dat gebezigd wordt, aton, is echter een geheel ander woord, dat op geen enkele manier verwant is met chamor, ezel. Mary Douglas - in navolging van anderen - vertaalt de naam Bileam als ‘heer van het volk’ (1993:425). Ik meen echter dat deze vertaling ronduit foutief is. Er staat niet baal am - heer van het volk maar naar ik meen, gaat het om andere stamletters, om beli am, zonder volk. De tegenstelling blijft dan gehandhaafd, want Abraham betekent immers volgens Rasjie ter plaatse ‘vader van vele volken’. Het is overigens opmerkelijk, dat de relatie tussen Abrahams ezel als symbool voor chomer, materie,

9