Westerbork en een vraaggesprek met zijn Commandant Gemmecke in 1948

voorwerpen, levensmiddelen en bloemen, die je er toentertijd kon kopen. Enkele veranderingen sindsdien zijn aangebracht, echter over het algemeen is het kamp nog in precies dezelfde toestand als destijds, alleen valt het mij op dat er meer groen en struiken staan en de rails op de hoofdweg verwijderd zijn. Op de weg ontmoeten wij verschillende gedetineerden. Bij navraag bleek mij, dat de meesten N.S.B.-crs, S.D.-ers, of leden van de voormalige Landwacht zijn, circa 1500 in totaal, waaronder een vijftig of zestig vrouwen, die voor ’t merendeel ziek zijn en verpleegd worden. Op hun arm dragen zij een band met „GEV.” erop. Wanneer wij de gedetineerden passeren, springen enkelen in de houding. Welk een verschil met de jaren 1940—1945!!

De adj.-commandant vraagt mij hoe, en in welke volgorde ik alles wil afgaan. Ik kies natuurlijk eerst de „S”(straf)-barak 67, waar wij de eerste tijd van ons verblijf in Westerbork, leefden. Ik ontwaar de 67, 66 en 65, ook zie ik nog de prikkeldraadversperringen, alleen de versperring hij de ingang is verwijderd. Hier heb ik toen in een boevenpakje rondgelopen, net als de gevangenen van de Sing-Sing gevangenis in Amerika.

De deur van de 67 is gesloten, zodat je nu alleen nog door de zij-ingang deze barak kunt betreden. We komen dan eerst in het washok van de vrouwen uit de „S”, dan door een deur naar de vrouwenafdeling en ik loop direct naar de plaats, waar mijn vrouw en dochters op hun „Zweistock-Bett” met hun drieën in twee bedden hebben geslapen. De eerste weken zelfs zonder dekens of lakens, alleen met hun mantels als dek. Het is voor mij een aangrijpend moment. In gedachten verzonken sta ik stil en komen mij de volgende woorden in gedachten: „Geloofd zijt Gij, onze God, Koning der wereld, die goed zijt en wel doet.”

„Geloofd zijt Gij, onze God, Koning der wereld, die ons hebt doen leven en ons hebt doen voortbestaan en ons dit

6