Gisteren komt nooit weerom ...

'Lezen en schrijven kun je leren' 63

een ouwe vrouw in het holst van de nacht aan de wastobbe laat staan.'

'De buren, de buren... laat die maar gluren... ze zullen het wel bezuren al duurt het uren. Dat rijmt ook nog! Heb je misschien liever dat ze in de buurt gaan rondvertellen, dat je linnengoed vergoort en versmeert?'

Die ene krachtige poging om haar desnoods bij de wastobbe vandaan te jagen, was de laatste, die ondernomen werd. Van toen afbleef grootmoeder onbetwist heerseres over de vuile was, de wastobbe, het wasbord en de zachte boender.

Maar nooit is mijn moeder heen gekomen over de vrees, dat de buren haar zouden verwijten, dat het ouwe mens op die hoge leeftijd nog zo moest ploeteren. De beduchtheid voor het oordeel van de buurt speelde een grote rol in moeders leven. Grootmoeder wist van die vrees nu en dan goed profijt te trekken. Meende ze soms reden te hebben tot werkelijke kwaadheid, dan at ze niet. Ze vastte dagen achtereen. En ze bleef van 's morgens vroeg tot 's avonds laat voor het huis op de stoep zitten. Als een verstotene, een bedelares, een melaatse. Alle buren zagen natuurlijk, dat ze daar zat, zolang het licht was; en zonder eten of drinken. Dan stierf moeder bijkans van schaamte. Maar op een of andere onnaspeurlijke wijze school juist daar voor grootmoeder het zoet der wrake. De honger mocht aan haar ingewand knagen, wanneer de buren veronderstelden, dat haar dochter haar, haar bloedeigen moeder, liet doodhongeren, voelde ze zich pas voldaan. Grootmoeder Gitele was fanatiek, haar fanatisme overschreed verre de grenzen van haar eigen welbehagen. In haar karakteristieke vorm van wraakoefening had ze iets van de Japanners, die, naar men zegt, zelfmoord plegen op de stoep van hun vijand, teneinde hem zo tot schande te maken. Grootmoeder Gitele heeft het een keer bestaan veertien dagen zonder een kruimel brood of een spog water te blijven. Toen heeft mijn vader de dokter laten komen, en die heeft het stijfkoppige mens gedwongen om te eten. Ik geloof, dat ze zich had kunnen doodvasten, als ze gemeend had er een zeker doel mee te kunnen bereiken.

Maar met datzelfde fanatisme waakte ze over de leden van de familie. Als een stammoeder in de woestijn. Mochten er familieleden zijn, die haar gezag niet ernstig namen, zij voelde zich onbestreden het hoofd van de clan.

Verweet moeder haar eens:

'U geeft alleen maar iets om uw eigen familie. De kinderen van andere mensen kunnen wat u betreft gerust doodvallen.'