Gisteren komt nooit weerom ...

Straten 25

bachtslieden van de werven naar Kattenburg trokken, zijn die pakhuizen in woningen veranderd.

Het Kasteel, vooraan op Marken, bergt nu ongeveer honderd eenkamerwoningen. De trappen zijn van steen, uitgesleten en glibberig van vieze vettigheid. De kamertjes donker. In het Kasteel spookt de herinnering aan een brand, die vroeger jaren moet hebben gewoed, waarbij meer dan tachtig mensen zijn verongelukt, omdat de oude pakhuizen geen nooduitgangen bezitten. Op de gangen spelen kinderen in slobberige kleren; de oogjes zijn aangevreten door trachoma. Ze dragen witte verbandkappen van de 'parg' onder wollen ijsklontjes, die ze dag en nacht ophouden.

De huizenrij wordt telkens onderbroken door een groot aantal gangen en slopjes, die om en achter de huizen kronkelen, totdat ze eindigen aan de wallenkant van de Markengracht. Sommige huizen hebben een rioolafvoer, die op de gracht loost. De bewoners gooien huisvuil uit de verdiepingen aan de achterkant der oude pakhuizen in de gracht, die 's winters stinkt en 's zomers de krotten vult met een onzichtbare en toch dikke walm, die de muren zwart en goor en glimmend van vocht maakt.

De gangetjes en slopjes worden gekend bij hun officiële namen; iedereen weet waar de Bleekersgang is, en de Bezemgang, de Kanjersgang, de Liefdegang, de Donkere Gang, de Wijde Gang, de Rode Leeuwengang.

De Rode Leeuwengang!

Midden in de huizenrij is een klein poortje, niet hogen dan één meter vijftig. Wie er door wil moet gebukt blijven lopen, totdat hij twintig meter verder op een oud erf belandt, dat naar de kant van de gracht openligt. Aan de overzijde van de gracht ziet hij de achtergevels van de huizen in de Rapenburgerstraat.

Van de armste achterbuurt is de Rode Leeuwengang de vergaarbak van de diepste menselijke ellende. Aan de drie kanten van het erf staan tien huizen, elk van drie verdiepingen hoog. Elke verdieping bergt vier eenkamerwoningen. Op een oppervlakte van nauwelijks honderd vierkante meter vegeteren tweehonderd veertig gezinnen.

Het aantal kinderen is ontelbaar. Ze krioelen op alle trappen, ze kruipen over de vieze straatstenen. In de zomer zwemmen de groten in de Markengracht. De huizen van de Rode Leeuwengang lozen niet op de gracht. Op elk trapportaal staat 'de emmer', soms met een stuk papier afgedekt. Vier gezinnen op één verdieping maken van één emmer ge