Land van de toekomst

De overheid nam (ze kon niet anders) de verplichting op zich:

ieder zal het zijne krijgen, de een niet meer dan de ander, en ik. overheid, aanvaard de verplichting, dat het levensmiddelenpakket per week voldoende zal zijn om er van te leven.

Alweer met andere woorden: niet de ondernemer was het middelpunt van de volkshuishouding.

Maar wel de verbruiker!

Zijne Majesteit de Ondernemer was onttroond als middelpunt van het economisch bestel.

Hij werd opgevolgd door Zijne Majesteit de Consument, (de verbruiker).

En dit is een veel groter omwenteling geweest dan velen destijds begrepen.

Nationaal belang.

Die revolutie is niet vergeten.

Zeker, toen de Eerste Wereldoorlog voorbij was en er spoedig weer volop te krijgen was, toen leek het alsof de wereld in haastige spoed terugging naar de ouderwetse vorm van maatschappelijke huishouding, waarin de ondernemer weer het middelpunt was.

Niet overal in het economisch bestel werd de klok teruggezet. Maar al spoedig werden grote delen van het economisch leven aan zichzelf overgelaten.

We beleefden tussen de twee wereldoorlogen ingrijpende wijzigingen van het kapitalisme.

We leefden tussen twee werelden.

Van een volledig kapitalisme was reeds geen sprake meer. Maar gedeeltelijk ging men terug naar het oude stelsel.

De gevolgen van deze gedeeltelijke terugkeer tot het ״laat-maar-waaien" van het onbeheerste kapitalisme, bleven dan ook niet uit.

In 1929 brak de grote crisis uit.

Op zeker ogenblik telde het kleine Nederland meer dan een half millioen werklozen.

Zeven millioen werklozen in Duitsland.

Drie millioen werklozen in Engeland.

Zo ging het in de hele wereld. Een golf van armoede sloeg over de mensheid.

Terwijl de techniek vooruitging zag de mens geen kans werk te verschaffen aan allen, die wilden werken.

Hierdoor ontstond een volkomen ontwrichting van het zedelijk gezag van het bestaande maatschappelijke stelsel.

De regeringen werden opnieuw gedwongen diep in te grijpen, nu met crisisregelingen in honderderlei vormen. Opnieuw bleek, dat het kapitalisme zichzelf niet kon redden.

Toen brak, in 1939, de Tweede Wereldoorlog uit. In Mei 1940 raakte Nederland er in betrokken.

En opnieuw zag men overal, in alle landen en in alle werelddelen, hetzelfde verschijnsel:

Opnieuw gingen de regeringen er toe over de leiding te nemen van het verbruik.

19