Land van de toekomst

tijden van grote werkloosheid en diepe ellende. Zij waren de jaren toen het kapitalisme ,,op zijn manier" voor verkeersagent speelde. De onzekerheid van bestaan werd veroorzaakt door het ontbreken van planmatigheid in voortbrenging en verdeling.

Er wordt niet voortgebracht naar behoefte. Er wordt voortgebracht volgens een systeemloos systeem, waarin de in werkelijkheid altijd min of meer toevallige prijs alles regelt.

Dit stelsel van vraag en aanbod, en regeling door middel van de prijs en de winst — dat stelsel werkte op elk gebied door. Wij willen met de crisis van 1929 als voorbeeld nog even uitleggen hoe het kapitalisme „regelt".

Op een gegeven ogenblik blijkt er meer te zijn voortgebracht dan de vraag kan opvangen.

Het evenwicht tussen koopkracht en voortbrenging is verstoord.

De fabrieken ontslaan arbeiders. De fabrikant kan niet meer concurreren, zijn kostprijzen zijn te hoog.

Hij gooit zijn mensen op straat.

Door de werkloosheid ontstaat er in nog meer fabrieken gebrek aan orders.

Er worden nog meer arbeiders ontslagen. De werkloosheid groeit als een sneeuwbal.

Het grote leger der werklozen heeft tot gevolg, dat het aanbod van arbeidskrachten de vraag naar arbeidskrachten verre overtreft.

Nu gaat ook hier de prijs dalen, de prijs van de arbeidskracht.

De lonen zakken.

De lonen zijn eindelijk zo ver gezakt, dat de fabrikanten nu weer met winst kunnen werken.

Er gaan, tegen lagere lonen, weer arbeiders aan het werk.

Er gaan meer arbeiders aan het werk.

De crisis gaat voorbij.

Tot... na een jaar of wat een nieuwe crisis komt, en dan begint het hele spelletje weer opnieuw.

Zo gaat het in het kapitalisme.

Want de ondernemer, de fabrikant was de spil, waar alles om draaide.

En voor hem was de winst de prikkel, waarvoor hij werkte.

Wij hebben het kapitalisme nu verder ontleed en gevonden:

voortbrengen en verdelen naar de onbeperkte wet van vraag en aanbod is de vijand van sociale zekerheid, de vijand van maatschappelijke gerechtigheid, de vijand van een maatschappelijk bestel, dat in zedelijk opzicht verantwoord mag heten.

Wij hebben dus nu gezien, dat de kern van de economische crises, die het kapitalisme tot nu toe teisterden, is: het ontbreken van een zedelijk motief van hoger orde, dat als regelend element in de samenleving der mensen dienst kan doen.

Wanneer dan ook het Beginselprogram van de Partij van de Arbeid spreekt van:

„millioenen, die worden bewogen door het verlangen naar een orde van sociale gerechtigheid",

dan is met deze woorden aangegeven, dat de democratisch socialistische beweging een oplossing voor de brandende nood onzer dagen moet vinden:

ten eerste: in vrijheid.

ten tweede: bevredigend de innerlijke zedelijke maatstaven van de

17