Land van de toekomst

Zolang het kleine bedrijf vrijwel oppermachtig was, kon men nog met enige grond verwachten, dat de ondernemer als éénling betekenis had.

Toen kon men nog met een schijn van waarheid beweren: elke éénling zorgt voor zijn eigen belangen.

Maar in het midden van de vorige eeuw trad een grote verandering op.

De machine ging zich ontwikkelen. De natuurwetenschappen namen een grote vlucht.

In de plaats van kleine bedrijven, kwamen grote bedrijven. Het werden olifant-bedrijven. De trusts. De kartels.

De aanschaffing van de nieuwe machines kostte zoveel, dat de ondernemer als eenling de zaak niet meer alleen kon bekostigen.

Hij had geld van anderen nodig. Het geld werd hem verschaft door mensen, die hun geld voor zich lieten werken. De geldgevers kregen een arbeidsloos inkomen.

Het moderne bankwezen begon zich te ontwikkelen.

Het persoonlijk bezit van de ondernemer (het bedrijf) werd vervangen door de naamloze vennootschap.

Het sprookje van de ondernemer als eenling was nu geheel vervlogen.

Tegen heug en meug in probeerden sommige staatslieden nog het oude ideaal van het ״particulier initiatief" levend te houden.

Maar wie de werkelijkheid kende, wist wel beter.

Het ging niet meer zo, dat het eigenbelang van ondernemer A het eigenbelang van ondernemer B in toom hield, zoals men omstreeks 1800 had geleraard.

Het was in steeds toenemende mate zo geworden: machtige industriële of financiële¹) groepen boksten tegen elkander. Of wel, de machtige groepen maakten afspraken om samen de markt van de wereld onderling te verdelen.

Die ontwikkeling is verder gegaan.

Het is nu een grote zeldzaamheid, wanneer een ondernemer naar waarheid kan getuigen: ik ben in mijn eentje volstrekt baas in eigen zaak.

In verreweg de meeste gevallen (ja, men kan rustig zeggen: altijd) is hij toch op een of andere wijze van een belangengroep afhankelijk. Hetzij van de bank. Hetzij van de groep, waartoe zijn bedrijf behoort. Hetzij, dat hij voor de levering van bepaalde grondstoffen of machines van anderen afhankelijk is.

Het ,.particulier initiatief" moge wellicht in het begin van het jonge kapitalisme in zijn zuivere vorm hebben bestaan. Tegenwoordig is de wereld het toneel, waar de belangen van groepen tegen elkander strijden. En waar dikwijls gemeenschapsbelang een ondergeschikte plaats wordt ingeruimd.

De werknemers zijn verenigd in machtige vakverenigingen.

De werkgevers hebben hun patroonsverenigingen.

Fabrieken zijn aangesloten bij industriële organisaties.

Er bestaan prijsafspraken.

Neen de grote strijdvraag van onze dagen is niet: voor of tegen het particuliere initiatief.

!) Financieel is afgeleid van financiën = geldmiddelen.

15