Land van de toekomst

Invloed der Middeleeuwen.

Een maatschappijvorm valt niet zo maar opeens uit de lucht.

En het is ook niet zo, dat de mensen de ene dag in het ene stelsel leven en de volgende dag in het andere.

Neen, de groei van het ene maatschappelijk bestel naar het andere duurt lang, heel lang, eeuwen veelal. Want de maatschappij staat nooit stil.

Ze is altijd aan het groeien. Soms gaat het vele jaren achter elkander in een langzaam tempo; en dan komt er plotseling vaart in. Een oorlog bijvoorbeeld, hoe verschrikkelijk ook, geeft de groei van de maatschappij meestal een geweldige duw voorwaarts.

Toen het jonge kapitalisme zijn intrede deed, waren er in de maatschappij nog tal van overblijfselen aanwezig van het maatschappelijk stelsel dat vroeger, in de Middeleeuwen, had bestaan.

Men spreekt wel eens van ״de donkere Middeleeuwen". Maar die tijd was in sommige opzichten niet zó duister.

De beoefenaren der beroepen (,,de handwerkers") werkten samen in ״gilden". Een soort verenigingen.

Die gilden beschermden de belangen van het handwerk.

Maar die gilden waren tegelijkertijd opgenomen in het kerkelijk raamwerk der Middeleeuwse maatschappij.

Het was een tijd van sterk godsdienstig voelen.

Er bestond innige samenhang tussen wereldlijk en godsdienstig leven.

In de kunstwerken, die uit die tijd stammen, komt die samenklank tussen het innerlijk van de mens en de wereld om hem heen, tot uiting.

Die oude kunstwerken oefenen een machtige bekoring uit op ons mensen van 1951, die innerlijk verscheurd zijn. Op ons mensen, die in ons zelf de kloof voelen tussen onze diepste innerlijke behoeften en de wereld om ons heen.

Wet van de wildernis.

De theorie ') van het ״ideale" kapitalisme was de heerschappij van en daardoor de samenklank tussen de persoonlijke belangen. Het ״particulier initiatief" zou alles regelen.

In dat ״ideale" kapitalisme zou ieder mens op zichzelf moeten staan.

Dus: geen vereniging ter behartiging van gemeenschappelijke belangen. Niet van werkgevers. En, natuurlijk, ook niet van werknemers.

Die theorie leed bij de werknemers al onmiddellijk schipbreuk op de klippen der uit de Middeleeuwen overgebleven herinneringen aan de gilden. Daarvan bestonden nog brokstukken.

Het ״ideale" kapitalisme was als het ware de maatschappij van de wildernis. De sterksten zouden in leven blijven. De zwakken zouden zich moeten vergenoegen met een kleiner deel; of ze zouden geheel ten onder moeten gaan.

Maar in werkelijkheid gebeurde heel iets anders.

De zwakken zochten steun bij elkander!

12