Een klein mannetje met een klein potloodje (40 jaar VARA)

literatoren beoefenden ^,de kunst óm de kunst', zoals het wel eens is uitgedrukt.

Ze sloten zich op in ivoren torens. Ze hadden, bij wijze van zeggen, slechts gevoel voor hun eigen smarten, slechts oog voor hun eigen verlangens, slechts oor voor hun eigen stem. Dat zich buiten die ivoren torens een wereld bevond met verschrikkelijke sociale toestanden, beroerde hiln kunst nauwelijks. Ze stonden, dachten ze, boven die ordinaire wereld.

De weerslag op deze allerindividueelste kijk op kunst was de literatuur van de vroege socialistische beweging. De verhalen waren aanvankelijk 'misery stories', ellendeverhalen. Werklozen, zwervers. Verlaten door de patroon verleide moeders. Stakingen en onderkruipers. De literaire kritiek van die jonge socialistische beweging liep vooral storm tegen de ivoren torens. Kunst die geen sociale functie vervult, Was eigenlijk het aankijken niet waard. De kunstenaar moest zich stellen, riepen ze, in dienst van de arbeidende klasse. Namen? Heijermans, Querido, Roland Holst, Gorter, M. van Campen, Adama van Schelte-ma en anderen. Het merkwaardige was dat deze zelfde kritische kunstenaars zich zelf slechts met moeite konden losmaken van de woordkunst der Tachtigers. Heijermans is niet ten onrechte een nabloeier van die Tachtigers genoemd. Doordat de invloed der Tachtigers doorwerkte, bleef het volk van een belangrijk deel van zijn eigen literatuur vervreemd. 'Goede boeken zijn moeilijke boeken.'

Toen A. M. zijn intrede in de Nederlandse letterkundige kritiek maakte, was het socialistische doctrinaire standpunt al 'ouderwets' geworden. Hij was een der eersten, die het volk terugbracht tot de literatuur. Hij schreef'gewoon'. Hij schreef later geen ellende-verhalen meer. Hij was een romanticus. Maar wit hij schreef, vond vooral weerklank in het hart van socialisten. Merkwaardig is, dat hij met zijn beroemde romanserie 'Merijntje Gijzen' vooruitliep op... de doorbraak. In een 'socialistisch' boek werd een pastoor als een goedwillend, vriendelijk mens ten tonele gevoerd. Dat dit boek het eerst verscheen als bijlage bij het niet bepaald katholiek-gezinde spotblad 'De Notenkraker' maakt het geval nog interessanter.

Wekelijks schreef hij in 'Het Volk' zijn literaire kroniek, weinig doctrinair, maar 'groot-menselijk', een woord dat hij graag bezigde. Wekelijks sprak hij voor de vara over boeken en schrijvers. Zijn betekenis als schrijver is soms overschat, soms ook onderschat. Zijn grote

94