Een klein mannetje met een klein potloodje (40 jaar VARA)

De wijze, waarop deze tiran land en volk van Italië onderwierp, verwierf hem echter de sympathie van vele conservatieven buiten Italië. Niet, dat die conservatieven opeens fascistisch waren geworden. Maar hun conservatieve gezindheid had als uitgangspunt: het behoud van het bestaande, het conserveren van wat is. Wie de toenemende macht van de socialistische gezindheid en de stuwing, die daarvan uitging op andere vooruitstrevende groepen zag als een bedreiging voor de maatschappelijke toestanden, waarin hij en de zijnen het in stoffelijke zin nog zo slecht niet hadden... die werd conservatief. Hij stond met het gezicht naar het verleden. Hij verafschuwde degenen, die met het gezicht naar de toekomst stonden. Zo zal het vermoedelijk altijd wel blijven gaan in de mensenwereld, en zo ging het in elk geval in 1923, toen Mussolini de macht greep.

Neen, die conservatieven buiten Italië werden niet fascistisch. Maar ze zagen de kans schoon achter het fascisme mee te freewheelen. Tegen het socialisme!

Hun politieke opvattingen waren onnozel van eenvoud. Ze zeiden: 'Mussolini heeft zoveel aanhang kunnen krijgen, doordat hij meedogenloos streed tegen het socialisme. Zijn anti-socialistische gezindheid was als het ware zijn politieke alibi, zijn magneet. Laten we dus (zo gingen ze verder) in Nederland een les uit het gebeurde trekken. Fascisme in Nederland... nee dat willen we niet, en de beste manier om te voorkomen dat het fascisme in ons landje ooit macht krijgt, is het socialisme "klein" houden, dan nemen we eventuele fascisten bij voorbaat de wind uit de zeilen. Dan maken we de magneet krachteloos. Door het socialisme klein te houden, tonen wij ons eigenlijk de beste verdedigers van de democratie.' Zo redeneerden die conservatieven.

Het is in onze dagen van 1965 welhaast onvoorstelbaar, dat mensen omstreeks 1923 zo redeneerden en nog wel in Nederland. Ik vind het in het geheel geen mirakel, dat de jeugd, die dit alles niet uit eigen ervaring kan weten, omdat ze toen nog niet geboren was, nu ongelovig de schouders ophaalt:

'Hoe kunnen mensen zo dom zijn?'

Maar zo waren de mensen.

En het ergste was, dat juist de mensen, die politieke leiding moesten geven, deze opvattingen verkondigden.

De drang om hoe dan ook de radio, en vooral de vara te muilkor-

85