Een klein mannetje met een klein potloodje (40 jaar VARA)

Mijn opwinding was behalve uit mijn gezondheidstoestand te verklaren uit het feit, dat mij door het optreden van Nierstrass plotseling werd onthuld wat ons te wachten stond. De tegenstanders van het algemeen kiesrecht en van de arbeidersbeweging, zouden trachten hun tegenstand, die in de Kamer op normale wijze geen succes meer had, naar een ander terrein over te brengen. De arbeiders stonden op het punt het algemeen kiesrecht te veroveren: hun invloed in het parlement was niet meer te keren. Thans ging het er om dat parlement zelf onpopulair te maken, het zo mogelijk aan de verachting des volks prijs te geven. Hier kwam het fascisme om de hoek kijken, nog voordat het vorm had aangenomen, en wij zouden ons hebben voor te bereiden op een periode van strijd tegen de anti-politieke elementen, die in alle lagen van het volk aanwezig waren, doch zich nu onder leiding van de bedreigde groot-kapitalisten konden organiseren. Heren als Nierstrass en kornuiten kunnen zich redden buiten het kiesrecht. Hun geld, hun economische macht zijn voldoende om in verbinding met hun invloed op de anti-politieke elementen in het volk, de regering te beheersen. Daarom was voor mij het geval Nierstrass meer dan een incident, het was een symptoom, een oorlogsverklaring. De heer Nierstrass heeft enkele maanden later een brochure uitgegeven, waarin hij zijn optreden toelicht en als een moedige daad voorstelt. Deze brochure bracht de bevestiging van mijn verwachting, dat wij hier niet met een eenvoudig incident, maar met het begin van een grote actie te doen hadden. Hij beweerde, dat zijn woorden weergaven 'hetgeen sinds enige tijd en in voortdurend sterkere mate omgaat in de ziel van het Nederlandse volk' en sprak van een 'groter wordende verwijdering tussen volk en volksvertegenwoordiging.'

Al is de woordkeus uiteraard kenmerkend voor de tijd, waarin dit werd geschreven, en al is het 'incident Nierstrass' vrijwel in de vergetelheid verzonken,., de kern van wat Pieter Jelles voelde en neerschreef begrijpen we in 1965 maar al te goed!

In 1922 ondernam Mussolini zijn staatsgreep in Italië. Het fascisme verjoeg het parlement. In plaats van de eed aan de grondwet gestand te doen, boog de koning voor de dictator; het werd de ondergang van het Huis van Savoye, maar dat was niet de zwaarste ramp die Italië trof. Mussolini heerste met bloedig geweld. Hij smeet tegenstanders in de gevangenis, verbande hen naar onherbergzame eilandjes of als hij hen te zeer vreesde, liet hij hen vermoorden.

84