Een klein mannetje met een klein potloodje (40 jaar VARA)

Het is eén groot voorrecht van de bijzönder-bègaafden, dat hun geest (als het ware ,met een bijzonder gevoelige antenne toegerust) zulke gevaren eerder 'voelt' dan de grote massa.

De eerste, die levensgevaar voor de vrijheid 'voorspelde' was de grote socialistische voorman Pieter Jelles Troelstra. Hij heeft die aanvankelijk onbestemde, maar duidelijk gevoelde vrees later in zijn Gedenkschriften redelijk verklaard. Troelstra, de Ziener is hij genoemd ... treffende benaming.

Pieter Jelles voelde die bezorgdheid voor de vrijheid het eerst in 1916. Zeven jaar voordat Mussolini in Italië de dictatuur vestigde. Ongeveer twintig jaar voordat Hitier Duitsland en de wereld in het ongeluk stortte.

Een dergelijk 'politiek voorgevoel' is zó merkwaardig, dat de lezer mij zal toestaan even van de hoofdlijn van dit verhaal af te wijken.

Onze kalender wijst het jaar 1916. De Eerste Wereldoorlog woedt in volle omvang. Maar Nederland zal er wel buiten blijven. In Neder-, land gaat het politieke gedoetje min of meer gewoon door. Op het Binnenhof zetelt een kabinet Cort van der Linden. Het staat wel vast, dat dit kabinet spoedig het Algemeen Kiesrecht zal verwezenlijken. (Het kiesrecht voor mannen kwam inderdaad in 1917.) Ook de schoolstrijd zal spoedig met een bevredigende oplossing ('de pacificatie') worden afgesloten.

Algemeen Kiesrecht voor mannen, en binnen enkele jaren ook voor vrouwen. Dat betekent, dat een heldhaftige strijd van bijna vijftig jaar met succes zal worden bekroond. Dat is in 1916 wel zeker.

In het parlement is midden 1916 een vrij onbetekenend wetje aan de orde omtrent de vergoeding voor leden van de Tweede Kamer. De liberale heer Nierstrass doet bij de behandeling een venijnige aanval op de betrouwbaarheid van Kamerleden. 'Die doen het alleen maar om de centjes,' daarop komt zijn verhaal neer. Zij zijn eigenlijk in het geheel geen vertegenwoordigers van de mening des volks, aldus geeft hij met zoveel woorden te kennen.

Pieter Jelles Troelstra maakt zich bij de beantwoording zo kwaad, dat men voor zijn gezondheid vreest. Er ontstaat het 'incident Nierstrass'.

In zijn Gedenkschriften (Deel iv blz. 54) zegt Pieter Jelles van dit incident:

83