De Partij

ER UIT!

E

en wijs man heeft eens gezegd: de beste manier om een zaak te leren kennen, is er een boek over te schrijven. Met een variant zou men kunnen zeggen: de beste manier om een politieke partij te leren kennen, is er afstand van te nemen. Maar dat gaat in gewone tijden alleen maar door uit de organisatie te stappen. Er is echter nog nooit iemand voor zijn plezier uit de S.D.A.P, gegaan. Toen de Wijnkoop-groep er in 1909 uittrok (ik weet dat alleen maar van horen zeggen en uit de boeken) heeft deze zich met hand en tand tegen een besluit verzet, dat uitwerping tengevolge zou hebben. En toen de latere O.S.P. in Haarlem uit de S.D.A.P. trad, zei Wibaut, tijdens een in vele opzichten onvergetelijk moment: ״Partijgenoten, gij weet niet wat gij verliest." Het gehele congres knikte instemmend, ook de oppositie.

Goed beschouwd is die aanhankelijkheid een vreemd verschijnsel in een land, waar elke dissedente politicus aan zijn eer verplicht is vroeg of laat een eigen partijtje op te richten. Als in een debat of een polemiek de golven hoog liepen, zei een of andere kemphaan wel eens: ״Maar dan ga ik eruit.... en dan waren er altijd, die in koor uitriepen: ״Man, dan ben je politiek dakloos." Voor dat schrikbeeld week elke overijling. De kemphaan blééf.

Met dat al kwam een mens er nooit toe van de Partij afstand te nemen. Het ging ons op de duur als eiken vader, die zijn kinderen dag-in dag-uit om zich heen heeft en toch eigenlijk niet weet hoe anderen zijn kinderen zien.

Maar de oorlog en de bezetting kwamen ons een handje helpen. De Partij dook onder. Zij bleef bestaan, maar op een geheel andere manier dan vroeger. De moeilijke kunst van afstand nemen werd als het ware vanzelf geleerd. Op 14 Mei 1940 viel er een geluiddichte wand tussen het leven van vroeger en de dingen van elke dag. Maar het was een wand, zoals ze in de radio-studio hebben: er zat een dubbele glasruit in. Je kon, in je verbeelding, nog alles zien, zoals het vroeger was. Alleen je hoorde er niet meer bij. Het partijleven van voorheen was als een geluidsfilm, waarvan het geluid kapot is: dat lijkt altijd een belachelijker schouwspel, dan het in werkelijkheid is. Critische mensen zijn

45