De Partij

zijn beland? Er zit, dunkt me, een kern van waarheid in de woorden, die een oude partijgenoot, niet zo heel lang geleden, tegen me sprak: ״Iedereen is tweemaal lid van de partij.... eenmaal met je hoofd en eenmaal met je hart. Goed, misschien hebben we vroeger te veel met ons hart gewerkt. Tegenwoordig werken we te veel met het hoofd." Ik herinner me een woord van Willem Hubertus Vliegen, dat me uit de zoveelste hand is overgebracht. Toen er in het Partijbestuur, jaren geleden, braaf gesputterd werd, omdat een gevierde spreker in de vergaderingen, waar hij het woord voerde, de ״luister" liet overheersen (dat woord is tegenwoordig in onbruik), moet de oude Wijze Kater van de Partij hebben geantwoord: ״Als de mensen van 's mans redevoeringen niet wijzer worden, och wat hindert dat, ze worden er beter van en dat is voor een partij als de onze ook wel wat waard." De Partij was gaandeweg akelig verstandelijk geworden. We hadden den volkstribuun Pieter Jelles Troelstra, die zijn eigen gedichten maakte, vervangen door den ingenieur Albarda, die zijn redevoeringen eindigde met gedichten van anderen. De romantiek van de klassenstrijd stierf, de werkelijkheid eiste de S.D.A.P. op. Zoveel jaren hadden we gezongen, dat het sterkste bolwerk te overwinnen, was het bolwerk der onwetendheid — maar nu ontdekten we, dat er nog vele schansen achter dit lagen, en zij waren weinig minder formidabel. In de gemeentebesturen zaten onze wethouders in hun gewichtige kamers, met bodes in de anti-chambre en berichten in de krant, dat zij verhinderd waren spreekuur te houden. Eindelijk hadden we een stuk van ons ideaal in onze macht en nu we in onze handen keken, waren ze leeg. De borstvoeding van het romantisch socialisme was de ideeënwereld van ״Am Tage nach der Revolution" geweest. Daar hadden we rode konen van gekregen. Al behoorde dat boekje van Karl Kautsky tot de voltooid verleden tijd, het geloof aan een grote Kladderedatsch was ons onder het vel blijven steken. De Kladderedatsch bleef uit, en we wisten precies waarom hij niet kwam, waarom hij niet mócht en waarom hij niet kón komen. Het griezelige van ons sociaal-democraten heb ik altijd gevonden, dat we alles konden verklaren. Maar als je alle explicaties had aangehoord en nagepraat, bleef er altijd een klein plekje over, dat aan de ontleding scheen ontsnapt te zijn. De werkelijkheid van de politieke partij, die op rijpere leeftijd was gekomen, begon ons een beetje tegen te vallen. Het ging in de practijk

39