Voordat ik het vergeet

want ze is gewoon bij haar vader en moeder thuis, maar voor de malgemowes (mal-ag ha Mowes = de engel des doods) is het nou een heel ander kind en nou is ze weer gezond en gaat gewoon naar school.'

De Joodse schooltjes eisen de tijd op tussen de uren van de 'maatschappelijke school', zoals het openbaar onderwijs wordt genoemd. Als om twaalf uur de bel luidt, rennen de kinderen, pakjes brood in de hand weg: 'Meester we hebben haast, we moeten naar 't jode.' Tegen de tijd, dat hun Bar Mitzwah (Kerkelijke meerderjarigheid) nadert gaan de jongens zich voorbereiden op de plechtigheden, waarmee hun dertiende levensjaar wordt bezegeld. Ze leren moeizaam een stuk van de Thora uit het hoofd. Dan worden ze in een conventioneel pakje gestoken met een rond hoedje op het hoofd. Staande op het altaar reciteren ze het geleerde voor de hele Kahilla (gemeente).

Dan zitten moeder en alle tantes op de vrouwengalerij achter het hek. De vrouwen gaan meestal driemaal in hun leven naar de synagoge, om 'chassene te doen' (trouwen) en eenmaal na een bevalling en nog eenmaal als hun zoon Bar Mitzwah is. Dat is voor een moeder de grootste simcha (vreugde). Als het Paasfeest nadert moeten alle huizen worden gereinigd. Het gezuurde brood moet worden opgeruimd. Symbolische herinnering aan de Uittocht. De jongens stoken vuurtjes op het pleintje. Het moet van het Rabbinaat en het mag van de politie. Komen de vrome mannetjes en de vrouwtjes met hun pieuse pruikjes op:

'Hier jongetje, verbrand dat voor me. Krijg je een cent.' 'Zoveel brood verbranden voor één cent? Kost minstens vier duiten (twee en halve cent.')

37