Die-en-die is er nòg ...

tho Rusz. In dat stadje bezocht ik Spira, de wonder-rabbijn, die in een statig huis in de Macaciemihagasse hof hield. Veertig duizend was het getal zijner aanhangers, zijn chassidim. Hij heerste over hun leven, en zoals zij zelf geloofden, ook over hun dood. Hij verkwanselde hun stemmen aan de Agrarische Partij, de enige partij in het Tsjecho-Slowakije van destijds met anti-semie-tische neigingen; maar die partij had hem beloofd, dat hij Opperrabbijn zou worden, als zij aan de macht kwam. En verder bestreed hij het Zionisme met fanatieke felheid, het Zionisme, dat de revolutie was in de volslagen onwetendheid der Joodse massa's van Oost Europa. De Zionisten hadden in Munkascevo een Hebreeuws gymnasium gesticht, waar de kinderen onderwijs ontvingen in Hebreeuws, Tsjechisch, Engels, Duits, in Latijn, mathematica, religie, natuurwetenschappen en in geometrie. De dure professoren betaalden ze uit eigen middelen. Vele malen had Spira de werklieden, die de nieuwe school bouwden vervloekt. Hij had voorspeld, dat de muren zouden instorten, maar het gymnasium was op tijd klaar .. .

Het was een ontdekkingsreis. Ik leerde de wereld kennen, waarvan ik het bestaan flauwtjes had vermoed. Maar het was geen prettige wereld. Armoede, uitbuiting, wanbegrip, gruwelijk bijgeloof, ontaarding, achterlijkheid en vooroordeel waren de bolwerken, waartegen de Zionisten storm liepen. Palestina was meer dan een begrip. Meer dan de uitdrukking van een eeuwenoud verlangen naar het land, waarmee men zich door mystieke banden verenigd wist. Het was de nieuwe tijd, die wilde triomferen.

En nog een andere ontdekking deed ik. Tot dusver had ik gedacht, dat meneer Maandag een zeldzaam mensen

55