Die-en-die is er nòg ...

duizend mensen leefden zonder riolering — stad, waar elke druppel water, die uit de grond werd opgepompt, moest worden gekookt, omdat de dikke laag der uitwerpselen van mens en dier de grond en het bronwater tot ver in de omtrek door-en-door hadden bedorven — stad waar de handelaars in blanke slavinnen uit Zuid-Amerika het voer voor hun etablissementen verzamelden — in Lodz zag ik de huisindustrie. De weefgetouwen vulden de éénkamer-woningen, waar grijsaards stierven, kinderen werden geboren, mensen opgroeiden en zich vermenigvuldigden. Op de weefgetouwen werden de beroemde Lodzer gebedsklederen gemaakt, de tallithim, waarin de Joden zich hullen, wanneer de poorten des Hemels geopend zijn en zij hun God naderen. Niemand weet of God de bloedvlekken ziet, die aan de Lodzer Tallithim kleven. Ik hoorde er met ontzetting hoe de Ettington's en de Kohn's, de groot-industriëlen, hun rasen stamgenoten uit de fabriek weerden, opdat deze, tot huisindustrie gedwongen, tegelijkertijd de lonen der niet-Joodse textielarbeiders zouden drukken. Ik dwaalde door de buurten van Ballut, achterbuurt der achterbuurten. En alle mensen hadden ogen, waarin het leed van geslachten samengedrongen was. ״Die droefgeestige ogen, dat is de echte Ballutblik," zei men mij.

Ik zag de nieuwe buurten van Lodz. Kleine woningen. ״Maar elke woning heeft een badkamer," zei men vol trots.

Een Joodse wethouder van Volkshuisvesting vertelde mij hoe hij vocht tegen de Ballutblik.

In Warschau toonde men mij de Nalewki-buurt, de Krochmalna en Smocza, waar drie honderd vijftig duizend Joden in een ghetto van vier vierkante kilo-

53