De wereld is rond, maar mijn zolen zijn plat

derland. Daarna de vlucht in de ij dele gedachte, dat iedereen kon zijn omgekomen, alléén de eigen naasten juist niet. Vijfentwintig jaar later: wat vertellen ze elkaar nu? NU! Verhalen van wonderbaarlijke reddingen. Altijd een stuk van een niet te delgen schuld. Waarom kon ik ontsnappen, waarom moesten zij sterven?

Ik heb eens de bekentenis moeten aanhoren van een man, die door de Duitsers gegrepen naarWesterbork was gebracht. Hij werkte bij de administratie. Opmaken van de lijsten voor deportatie naar de gaskamers. Op een dag kwam hij de namen tegen van zijn eigen vader en moeder. Hij deelde hen in bij het volgende transport. Parenticide als ׳Büromord'. Hij ging later naar Israël. Maar ook daar kon hij niet vluchten voor zichzelf. Hij nam dienst in het leger. De jongens van zijn 'kompie' zeggen:

'Dov wordt gek als er gevaar dreigt. Wat niemand durft, doet hij vrijwillig. Dov zoekt de dood. Hij is onkwetsbaar. Een wonder. Hij zegt: God wil me ook niet hebben.'

In 1948 reisden we, mijn gezin samen met een paar vrienden, in een enigszins wrakke Chevrolet naar Menton aan de Franse Ri-vièra. Onze reisgenoten, man en vrouw, hadden in de oorlog vrijwel hun gehele familie verloren. Maar over het gruwelijke verleden praatten we slechts weinig. We hadden vakantie, de zon scheen, pluk de dag.

Totdat we in de buurt kwamen van Montelimar. De vrouw van onze twee reisgenoten werd onrustig. Ze vertelde dat ze slecht geslapen had. Ze had van haar broer les gedroomd. Die had in de oorlog een poging gedaan om via Frankrijk de vrijheid te bereiken. Bij geruchte hadden ze vernomen, dat hij vlak bij de demarcatielijn tussen bezet Frankrijk en Vichy Frankrijk moest zijn gegrepen. Meer dan een gerucht was het niet. Nooit hadden ze meer iets van hem gehoord.

In Montelimar zei ze: 'Gek, ik heb steeds zo'n gevoel, dat ik les

11