De wereld is rond, maar mijn zolen zijn plat

als hij maar even de arm liet zakken, verloren ze. Dat was een wonder.'

Vroeg een van de jongens: 'Wat is eigenlijk een wonder?' 'Een wonder, kinderen, is als iets gebeurt, dat tegen de natuurwetten is. Bijvoorbeeld als een steen naar boven valt, inplaats van naar beneden.'

Ik dacht: 'Oi, is het dan een natuurwet, dat de Joden altijd moeten verliezen ? Is er een wonder nodig om dat te veranderen?' We zijn wél het uitverkoren volk, maar we hebben het altijd verkeerd begrepen.

In 1939 stonden in alle kranten grote advertenties van een imaginaire Mr. Merinos in Australië, die, zelf kleermaker zijnde, iedereen aanraadde slechts zuivere scheerwol te kopen. In elke advertentie stond er een schaap bijgetekend. Een MERINOS-schaap.

In mijn naaste omgeving kende ik een kleermaker, een verstandige, altijd overwerkte ploeteraar voor vrouw en kind. Op een dag vertelde hij me:

'Ik heb een brief geschreven aan Mr. Merinos in Australië.' Enigszins verdwaasd zal ik wel hebben gekeken, want hij vervolgde:

'Ik ben óók kleermaker net als hij. Ik heb hem geschreven: ik ben doodsbang, dat de nazi's in Nederland komen. Ik denk aan mijn gezin. Kunt U als collega-kleermaker niet zorgen, dat ik een visum voor Australië krijg en werk?'

Het Merinos-schaap heeft niet geantwoord. Dat was het wonder, dat uitbleef. De briefis trouwens nooit teruggekomen met: 'adres onbekend.'

Het geloof in wonderen groeide toen de bevrijding was bevochten. Eerst de illusie dat alle gedeporteerden zouden terugkeren. Toen de geruchten, dat meneer Zus gehoord had van een meneer Zo, dat die-en-die via de Krim op de terugreis was naar Ne

10