De wereld is rond, maar mijn zolen zijn plat

staatsburgerschap. De mannen van de brigade echter, de dapperen uit Nederland, die instinctief begrijpen, dat de strijd voor de vrijheid, ook die van hun eigen land, in 193 ó in Madrid begint - de vrijwilligers, die lang voordat de intrigerende politici en bigotte defaitisten er een vermoeden van schijnen te hebben dat de strijd gaat tussen goed en kwaad, de kerels, die metterdaad belijden dat het gevecht voor de vrijheid één en ondeelbaar is - die worden door de regering in Den Haag van het staatsburgerschap vervallen verklaard, want artikel zoveel van de grondwet is nu eenmaal artikel zoveel van de grondwet, orde moet er wezen, gezag is gezag en dus zijn zij voortaan statenloze verschoppelingen in naam der Koningin.

Riekie komt als Nederlandse terug. Zij bezit dus de vrijheid van meningsuiting en geloof maar, dat zij er gebruik van maakt. Ofschoon zij in tal van bijeenkomsten van haar wederwaardigheden in Spanje vertelt, komt er nooit over haar lippen dat zij in Spanje ook nog wel iets anders heeft gedaan dan gewonden verbinden en gesneuvelden afleggen, maar iedereen vermoedt er het zijne van.

En dan komen de zware dagen van 1939 en 1940. De democratieën krijgen de rekening van hun neutraliteit aangeboden; in de politiek kan men zelden of nooit een factuur onbetaald laten.

Interlude

IN 1940 gaan de lichten uit in Nederland. De nacht van het Beest wurgt Europa in zijn greep. Wanneer zullen de eerste stralen van de dageraad schijnen op het stro der gevangeniscellen? Afgesneden van het vaderland zit ik in Londen. Af en toe waaien er geruchten uit Nederland over, maar ook al zou geen enkele Engelandvaarder ooit iets komen vertellen, iedereen begrijpt, dat de Joden in Nederland het steeds zwaarder zullen krijgen. Londen kreunt onder de gesel van de Luftwaffe. De Engelsen bezit-

100