Niemand die het antwoord weet

duizelingen. We begrepen, dat vaders dagen geteld waren. Dat zei de dokter ook, maar hoe lang het zou duren, kon ook hij niet voorspellen. Tenslotte scheen het einde te worden versneld, doordat vader longontsteking kreeg. De dokter zei, dat het lange in bed liggen voor zijn longen gevaarlijk was. Vader kreeg een apparaat achter zijn kussen, zodat hij rechtop zittend kon slapen, maar dat vertikte hij. Maar wonder boven wonder wist de dokter hem weer op te lappen. De wetenschap kon echter niet beletten, dat het kaarsje steeds zwakker ging branden. Mijn broer Peter, die katholiek was geworden, werd gewaarschuwd. Sinds zijn overgang tot het andere geloof, hadden hij en vader geen woord met elkaar gewisseld. Hij stond met zijn vrouw aan het sterfbed. Ik geloof dat pas toen vader die twee zag, het tot hem doordrong, dat zijn uur was gekomen.

Het is voor mij moeilijk die laatste dagen van vader te beschrijven. In zulke uren worden de mensen milder en ze komen nader tot elkaar. Het is geen cliché-uitdrukking, wanneer ik nu zeg, dat ik pas toen vader zag zoals hij werkelijk was. Een stumper. Ik voelde me als de toeschouwer in het theater. Ik zat in de zaal, zag het stuk op de planken, en tegelijkertijd was ik er zelf ten nauwste bij betrokken. In zijn jeugd was zijn karakter misvormd, er was een scherm voor zijn ogen gezet, waardoor hij zijn vrouw, zijn kinderen en mij in het bijzonder niet kon zien zoals wij werkelijk waren. Hij had mijn leven vergald, hij kón niet anders en mij had hij het vermogen ontnomen hem tegemoet te treden met de genegenheid die ik in mijn eigen leven vergeefs bij anderen had gezocht.

Die laatste ogenblikken met vader zijn met een scherpe naald in mijn geheugen geëetst. Daar stond moeder en daar stond ik, en ginds mijn broers en zusters. Ik wil eerlijk zijn: hun droefheid irriteerde me. Wat hadden zij voor reden tot verdriet? Alleen ik kon de bodemloze diepte peilen van het leed,

123