De Centrale, Vijftig jaar arbeiders-levensverzekering

Madrid vertrokken. Hij bleef er, totdat hij bijna niet meer uit de stad kon ontsnappen. Ik had geen gelegenheid gehad hem een boodschap voor Victoriano mee te geven. Maar enkele maanden later meldde een broeder van de Amsterdamse Geneeskundige Dienst zich voor Rode Kruiswerk bij de Internationale brigade. Hem gaf ik het adres in Madrid en wil je maar zo vriendelijk zijn eens bij Venito op visite te gaan, doe hem de groeten, zeg, dat we allemaal met hem meeleven en als we nog iets voor hem kunnen doen, dat hij het openhartig bekenne.

Die Rode Kruis-man kwam lang daarna terug en ja hoor, hij had Victoriano Venito opgezocht. Victoriano zelf was niet thuis. Maar de Amsterdammer had Maria en de dochter gesproken. Aardige mensen. Victoriano zat aan het front. Rode Kruissoldaat.

'Het is de mooiste tijd van zijn leven,' had Maria gezegd. 'Hij doet het werk van een verpleger en hij geeft injecties.'

De wereld weergalmde van het 'no passaran' der Madrilenen. Om elke meter grond werd gevochten, maar tenslotte won Franco dit deel van de vrijheidsoorlog. Hij ging orde scheppen, zijn orde!

Nu de burgeroorlog officieel ten einde was, gaf ik alle hoop op, ooit meer iets van Victoriano te vernemen. Afschrijven, dacht ik. Die mensen zijn dood of verstrooid. Misschien zitten ze in de gevangenis. Steentjes in de bloedige sokkel, waarop de grote mannen van de geschiedenis pronken.

Hulpvaardige mensen in de hele wereld begonnen toen een grootscheepse actie om Spaanse kinderen te helpen. Duizenden en duizenden van die stakkerds waren door het geweld van de burgeroorlog over de Pyreneeën geperst. Wezen meestal. Terug naar hun vaderland konden ze niet of wilden ze niet, of mochten ze niet. In elk geval, ze gingen niet terug. Ze klitten in enorme kampen ergens in het Zuiden van Frankrijk. Dc voedselvoorziening was hopeloos. Hun lot was hartverscheurend. Hun toekomst onzeker.

Comité's werden gesticht om die stumpers te helpen. De Amsterdamse wethouder S. ('Monne') Rodrigues de Miranda werd de ziel van de hulpvaardige Nederlanders. Hij trok naar het Zuiden van

94