De Centrale, Vijftig jaar arbeiders-levensverzekering

houden, dat hij, in nog geen uur tijds, meer wist van de Nederlandse volkshuisvesting dan alle Nederlanders bij elkaar.

Zijn belangstelling voor de volkswoningbouw stamde voor een deel ook uit zelfzucht, voor een deel slechts. Hij vertrouwde me althans toe, dat hij spoedig in het huwelijk ging treden. En hij wilde Maria zoveel vertellen van de woningen in Nederland en hoe de mensen slapen in een andere kamer dan die waarin ze eten en dat de kinderen allemaal aparte slaapkamers hebben en elke woning is gebouwd met een eigen privaat, waar water doorheen spoelt, wanneer aan een ketting getrokken wordt.

Ik geloof dat hij zijn hele verblijf in Nederland vergald waande, toen door een samenloop van omstandigheden het plan om de nieuwe stadswijken van Amsterdam te bezichtigen niet kon doorgaan. De vergadering van dat internationale bestuur nam namelijk meer tijd in beslag dan aanvankelijk was berekend. Victoriano had slechts een beperkt verlof. Nu de kameraden uit het buitenland zijn reis hadden betaald, wilde hij geen seconde van de vergadering verstek laten gaan. De laatste dag, 's middags om een uur of vier, zei de voorzitter, dat de vergadering geëindigd was en de volgende ochtend om zes uur of zoiets zou Victoriano's trein naar Parijs vertrekken.

Die moest hij halen, want anders miste hij de aansluiting naar Madrid.

Hij nam overdreven formeel afscheid van zijn gastheren, maar die vormelijkheid diende slechts om zijn ontroering te verbergen. Ik had hem in die paar dagen goed leren kennen. Een brave vent. Hij deed druk om zichzelf er van te overtuigen, dat hij zich door geen enkel milieu liet intimideren; en de waarheid is, dat elke omgeving hem bovenmatig imponeerde. In de tredmolen van zijn somber bestaan, de lijkenknecht van een ziekenhuis, had hij zich op de been gehouden met wensdromen. Onbestemde verlangens naar een andere staat van leven. En nu, in Nederland, had al dat vage heimwee plotseling een concrete vorm gekregen. Hij had de wereld van het Westen ontdekt. Een nieuwe wereld. Hij kon er niet genoeg van zien, horen, voelen, bezitten.

82