De Centrale, Vijftig jaar arbeiders-levensverzekering

Mocht er bij de oprichting van De Centrale en gedurende de eerste jaren van haar bestaan animositeit hebben bestaan tussen haar en andere ('particuliere') verzekeringsmaatschappijen, naarmate de jaren verstreken en rijper inzicht in de waarde van elkanders bedoelingen doorbrak, is vrijwel algemeen de zwart-wit-tegenstelling losgelaten. Deze tegenstelling kwam tot uitdrukking in een simpel voorstellingsschema: aan de ene zijde staat de idealistische Centrale en aan de overkant het conglomeraat van op winst beluste private maatschappijen, die de belangen der verzekerden aan het geldelijk profijt der aandeelhouders ondergeschikt maken.

De groei van wederzijds respect vooropstellende, rechtvaardigen de historische feiten echter de stelling, dat er ook thans nog verschil naar het wezen bestaat tussen De Centrale en andere instituten tot verzekering van mensen tegen maatschappelijke tegenslag.

In de kringen waaruit de initiatiefnemers voortkwamen, leefde in het begin dezer eeuw het niet altijd concrete verlangen naar socialistische 'eenheden' te midden ener kapitalistische omgeving. Het streven naar coöperatieve gemeenschappen, idealistische kolonies waarin de leden zonder prikkel tot stoffelijk gewin, voor elkander zouden werken. Dat verlangen is, gezien tegen de achtergrond van die tijd, het laatste bolwerk, waar het utopistisch socialisme zich verschanste tegen het wetenschappelijk socialisme, zoals dat door Karl Marx en Friedrich Engels en hun epigonen te boek was gesteld.

Het is begrijpelijk, dat kunstenaars van allerlei aard zich tot deze idealistische gemeenschappen aangetrokken gevoelden. Onder die kunstenaars bevonden zich mensen, die buiten de kolonie in woord en geschrift tot de vurigste propagandisten van het wetenschappelijk Marxisme behoorden. Voor soms maniakale wetenschappelijkheid zocht de dichterlijke geest compensatie in de kolonie, typisch verschijnsel van sociale romantiek.

Uit de aantekeningen, die omtrent het ontstaan van De Centrale bewaard zijn gebleven, blijkt herhaaldelijk, dat de eerste initiatieven eveneens in die romantische sfeer werden geboren.

Het is zeker niet de kleinste verdienste geweest van de eerste Raad

65