De Centrale, Vijftig jaar arbeiders-levensverzekering

wederzijds respect en begrip tot oplossing dienen te worden gebracht.

Dat hij 'het commerciële ding' levensverzekering als een onderwerp van ethische aard beschouwde, valt uit de gehele opzet en werkwijze van De Centrale af te leiden. Met deze opvatting is geenszins in strijd, dat hij deze ethische activiteit op een efficient-zakelijke basis plaatste en zich bij de behartiging van, naar zijn inzicht, ethische belangen toch een harde, koele, berekenende zakenman toonde. Hier is geen sprake van tweeslachtigheid. Dat Nehemia de Lieme de merkwaardige faculteit bezat idealisme en koele zakelijkheid op te heffen tot een hoger vlak, waarop de lagere tegenstellingen werden overkoepeld door de hogere zedelijke motieven, valt ook te leren uit zijn positie in de Zionistische beweging. Vurig Joods nationalist was hij, maar hij kon de stichting van de Joodse staat Palestina niet zien zonder dat de grondslagen en de werkwijze economisch en financieel volkomen verantwoord waren; het bezorgde hem veel tegenstand uit leidende Zionistische kringen en veel persoonlijk verdriet.

Terugkerende tot het aangehaalde uit de nota van ds. Melchers, kan dus thans de conclusie worden getrokken, dat bij de oorspronkelijke opzet van de Raad van Commissarissen en bij de definitieve vormgeving aan de Centrale sterke idealistische motieven de initiatiefnemers te hebben bewogen.

Voor de beoordeling van de historie van de Centrale blijft verder over de beantwoording van de vraag aan welke oorzaken het moet worden toegeschreven, dat een instelling op 'brede basis', zoals aanvankelijk in de bedoeling heeft gelegen, niet tot stand is gekomen.

Als voornaamste oorzaak van het falen van de aanvankelijke opzet, wijst ds. Melchers de spoorwegstaking van 1903 aan. Hij geeft daarbij te kennen, dat zijn optreden in de volksvertegenwoordiging als pleitbezorger voor de ontevredenen en de stakers, de verwijdering tussen de verschillende delen des volks extra accentueerde, toen in de stichting van een boven de partijen staande verzekeringsmaatschappij, een wederzijds respect en begrip tot uitdrukking had moeten komen. 'De tot aan die tijd' (vertelt hij) 'als vanzelfsprekend aanvaarde prettige verstandhouding tussen de politieke partijen, die geen afbreuk

61