Hier is de VARA

het is een verband in hogere zin, die van koop en verkoop. Het is het verband, dat de loop der gebeurtenissen heeft gelegd tussen twee problemen, beide jarenlang aan de orde en die, zolang zij niet zijn opgelost, als een kanker ons politieke bestel blijven aantasten" ¹.

Dr Wiardi Beekman heeft er echter op gewezen, dat het verband tussen kiesrecht en de vrije school veel dieper gaat. De Christelijke partijen zegt hij... „zijn ontstaan en sterk geworden in de negentiende eeuw, in voortdurend, noodzakelijk verzet tegen een liberalisme van de gegoede burgerij, die zich „het denkend deel" der natie gevoelde. De oude strijd tussen de regenten enerzijds en de predikanten met de brede volkslagen anderzijds, in andere vorm herleefd. In de schoolstrijd hebben de rechtse partijen haar directe doel gevonden en zij zijn ongetwijfeld in en door de schoolstrijd sterk geworden. Toch was de inhoud van hun streven van wijder aard. In dit uitzonderlijk theologische volk kon de gedachte, dat kerkelijke verschillen ook de staatkundige posities behoorden te bepalen, gereder ingang vinden dan elders. De roep om politieke ontvoogding van het volk-achter-de-kiezers verzekerde bovendien met name aan de protestantse rechterzijde een gulle ontvangst bij de kleine luyden" ².

Bezegelde de onderwijs-pacificatie van 1917 de politieke ontvoogding der volksgroepen, die achter de christelijke partijen staan... de invoering van het algemeen kiesrecht terzelfder tijd (met de bepaling in de grondwet, waardoor het vrouwenkiesrecht enkele jaren later kon worden ingevoerd) bracht de staatkundige emancipatie van de arbeidersklasse van Nederland. Dat is het diepe verband tussen beide gebeurtenissen.

Om die redenen vormt het jaar 1917 een keerpunt in de staatkundige geschiedenis van Nederland. Het sloot een periode af; een nieuw tijdperk in de staatkundige geschiedenis, van Nederland brak aan, waarvan de hoofdtrekken pas in onze dagen zich duidelijker aftekenen.

In 1918 zakte de Duitse militaire macht in elkander. De Republiek van Weimar ontstond. Rust vond de wereld niet. De vloed van radica

68

¹  Mr P. J. Oud „Honderd jaren" Hoofdzaken der Nederlandse Staatkundige geschiedenis (blz. 235).

²  Dr H. B. Wiardi Beekman in „J. W. Albarda, een kwart eeuw parlementaire werkzaamheid" (blz. 35).