Hier is de VARA

lisme en hervormingsgezindheid, die aanvankelijk hoog was opgelopen, ebde weer weg. Anti-democratische stromingen kwamen op. In 1920 poogden de anti-democraten in Duitsland de Republiek weg te vagen. Hun pogingen mislukten, doordat de arbeiders de algemene werkstaking afkondigden. Mussolini verkreeg enkele jaren later in Italië op geweldadige wijze de macht. Hij ging de corporatieve staat vestigen.

״Binnen tien jaar is de gehele wereld fascistisch", snoefde hij.

Er waren ook in Nederland mensen, die met instemming zagen, dat de fascisten in Italië door ״hervorming" van de staatsmachine aan de uitoefening van de volksrechten paal en perk stelden. Men vond zulke napraters van Mussolini niet slechts in de armetierige fascistische groepjes, zoals ״De Bezem" en dergelijke, maar ook in het Nederlandse parlement. De anti-politieke gezindheid in ons land was trouwens reeds in 1917 bij de invoering van het Algemeen Kiesrecht aan de dag getreden. Bij de behandeling van een wetsontwerp (in dat jaar), om de vergoeding van de Kamerleden van ƒ 2.000 op ƒ 3.000 te verhogen, was de liberale heer Nierstrasz zich aan een persoonlijke aanval op de eerlijkheid van de leden der volksvertegenwoordiging te buiten gegaan. Mr Troelstra had zich tijdens die aanval hevig opgewonden en in de Kamer was groot rumoer ontstaan: ״het incident Nierstrasz".

In zijn Gedenkschriften licht Troelstra zijn houding nader toe: ״Mijn opwinding was, behalve uit mijn gezondheidstoestand, te verklaren uit het feit, dat mij door het optreden van Nierstrasz plotseling werd onthuld wat ons te wachten stond. De tegenstanders van het Algemeen Kiesrecht en de arbeidersbeweging zouden trachten hun tegenstand, die in de Kamer op normale wijze geen succes meer had, naar een ander terrein over te brengen. De arbeiders stonden op het punt, het algemeen kiesrecht te veroveren; hun invloed op het parlement was niet meer te keren. Thans ging het er om dat parlement zelf onpopulair te maken, het zo mogelijk aan de verachting des volks prijs te geven. Hier kwam het fascisme om de hoek kijken, nog voordat het vorm had aangenomen en wij zouden ons hebben voor te bereiden op een periode van strijd tegen anti-politieke elementen, die in alle lagen van het volk aanwezig waren, doch zich nu onder leiding van bedreigde grootkapitalisten konden organiseren. Heren als Nierstrasz

69