Hier is de VARA

die de S.D.A.P. bij de verkiezingen had verkregen, gingen er drie verloren bij na-verkiezingen, die plaats vonden nadat zij geweigerd had regeringsverantwoordelijkheid te aanvaarden.

Het is een dankbaar onderwerp voor speculatieve beschouwingen, te gaan fantaseren wat er wel zou zijn gebeurd, als de S.D.A.P. op het aanbod van dr Bos zou zijn ingegaan. Er is geen profetenblik nodig om te begrijpen, dat in zo een geval de politieke ontwikkeling van Nederland sinds het jaar 1913 waarschijnlijk een ietwat ander beeld zou hebben vertoond. Men kan ook praten over de vraag of de S.D.A.P. regeringsverantwoordelijkheid zou hebben geweigerd, indien zij had kunnen vermoeden, dat in Augustus 1914 Wereldoorlog Nummer Eén zou uitbreken. Dat de internationale situatie in die tijd allesbehalve geruststellend was, behoefde men sociaal-democraten niet te zeggen. De Socialistische Internationale had zich tot aan 1914 als voornaamste taak gesteld het uitbreken van die oorlog te voorkomen. Dat streven heeft geen succes gehad. De eerste wereldoorlog brak uit.

In 1914 stond het democratische socialisme van Nederland weliswaar buiten de regering des lands, maar haar politieke leidsman mr Pieter Jelles Troelstra liet er geen twijfel over bestaan, dat zij zich, voor wat de verdediging der hoogste nationale belangen betreft, niet aan de zwaarste verantwoordelijkheid zou onttrekken. Zij werd op velerlei wijzen gedurende die spannende jaren in de uitvoering van de moeilijke regeringstaak ingeschakeld. De vakbeweging verrichtte in het Nationaal Steuncomité, de plaatselijke steuncomité's op het uitgebreide terrein van distributie en voedselvoorziening belangrijk positief werk — en wat het werk der politieke vertegenwoordigers betreft, behoeft men slechts de naam van dr F. M. Wibaut te noemen, die de verpersoonlijking was van het constructieve optreden der talloze raadsleden en wethouders overal in het land.

Gedurende de eerste maanden van Wereldoorlog Nummer Eén verkeerde Nederland in bange spanning of het land in de wereldbrand zou worden meegesleept. De Duitse legers in België waren zuidwaarts in de richting van Parijs opgetrokken. Als de Duitsers er in zouden slagen geheel Frankrijk ״op te rollen", zou Nederland, vreesden velen terecht, in een moeilijke situatie komen te verkeren. Want de geallieerde tegenaanval zou dan mogelijkerwijs van het Noorden (dus

66