Voordat hij het vergat (bloemlezing)

aan hun eigen kinderen.

Woorden zijn met de voorouders van de mensen uit de buurt meegereisd op de trek over de grote buik van de wereld. De lange tocht, die twee duizend jaar heeft geduurd. De mensen in Amsterdam gebruiken die woorden nu achteloos. De verhoging in de synagoge waar de voorzanger elke week laat horen, dat de kehillah een goede beslissing nam, toen ze hem met zijn fraaie zangstem benoemde, die verhoging heet: almemour. Het is geen Hebreeuws woord, het komt uit Marokko. Met hetzelfde gemak papegaaien ze de woorden na, die hun overgrootvaders hebben meegebracht uit Rusland, Polen, Italië, Spanje. Ze komen allemaal uit het Beloofde Land, maar ze reisden kris-kras, totdat ze aan de Amstel een rust vonden.

De legende vertelt, dat toen in het Parijs der grote revolutie de Nationale Conventie vergaderde, de Wandelende Jood aan het sleutelgat stond te luisteren. Toen hij hoorde, dat de Rechten van de Mens waren geproclameerd, richtte hij zijn gebogen gestalte op. Vrij als ieder mens zou hij voortaan, het hoofd omhoog, door de wereld gaan. (Heinrich Heine heeft hem nog zien lopen, kaarsrecht, op de maat van de roffel van tamboer Le Grand, die een oudoom moet zijn geweest van Sam Praeger, die later in Amsterdam is komen wonen.) De Joden van Amsterdam kenden de verdraagzaamheid al eerder, namelijk van de dag, dat zij een woning vonden in de buurt rondom de Montel-baenstoren aan de Oude Schans.

Tolerantie is echter geen begrip, waarvan de inhoud voor tijd en eeuwigheid onwrikbaar vaststaat. Er is niet zoveel gedachtenacrobatiek nodig om zonneklaar te bewijzen, dat veel wat mensen gemakshalve verdraagzaamheid noemen, in werkelijkheid het kamerscherm is, waar-

12